Ένα σημαντικό νεκροταφείο που χρονολογείται από το τέλος του 8ου π.Χ. μέχρι τον 3ο μ.Χ. αιώνα βρίσκεται στην Παροικιά κοντά στο λιμάνι, επάνω σχεδόν στον παραλιακό δρόμο. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι ένα πολυάνδριο (ομαδικός τάφος), ο μοναδικός που βρέθηκε στο χώρο του Αιγαίου και χρονολογείται
…»
Ο παραλιακός δρόμος (νότια κατεύθυνση) οδηγεί στον λόφο της Αγίας Άννας όπου αποκαλύφθηκε χώρος λατρείας του θεού της ιατρικής Ασκληπιού. Πρόκειται για οικοδόμημα του 4ου π.Χ. αιώνα. Ο ναός ήταν υπαίθριος, κτισμένος γύρω από μία πηγή. Στην ίδια περιοχή, σώζονται κάποια ίχνη από αρχαίο ναό αφιερωμένο
…»
Βόρεια του κόλπου της Παροικιάς, σε ψηλό λόφο απέναντι από την Δήλο, ιδρύεται στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, ένα ιερό λατρείας του Απόλλωνα του Δήλιου. Αποτελείται από ένα περίβολο με βωμό, έναν ναό της Αρτέμιδας, αδελφής του Απόλλωνα και ένα μικρό χώρο για συμπόσια. Στην περιοχή του Δηλίου βρέθηκε
…»
Στον κόλπο της Nάουσας ξεχωρίζουν οι Kουκουναριές, βραχώδης ακρόπολη, που κατοικήθηκε πιθανόν από προσφυγικό πληθυσμό κατά την τελευταία μυκηναϊκή περίοδο και καταστράφηκε από σεισμό. H κυκλώπεια οχύρωση χρησίμευε κυρίως ως ανάλημμα για το πολυώροφο οικοδόμημα, που βρισκόταν στην κορυφή του λόφου
…»
Το νησί είναι ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού (3η χιλιετία π.Χ.). Έχουν ανασκαφεί πλήθος τάφων (θέσεις Πλαστηράς, Κάμπος, Δρυός, Λεύκες, Πύργος) και οικιστικά κατάλοιπα στον Πύργο. Στη σημερινή Παροικία, άκμασε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του πρωτοκυκλαδικού
…»
Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από την Παροικιά, στον δρόμο προς Νάουσα υπάρχουν τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής των «τριών εκκλησιών». Εδώ, στα ερείπια τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 525 - 550 κτίστηκαν αργότερα (τον 17ο αι.) τρεις άλλες εκκλησίες. Μεγάλο μέρος από τα μάρμαρα
…»
