Η Κύθνος ή Θερμιά, βρίσκεται ανάμεσα στη Τζια και τη Σέριφο, απέχει από τον Πειραιά 52 ναυτικά μίλια, μια απόσταση που τα κανονικά πλοία την διασχίζουν σε 3 ώρες και από το λιμάνι του Λαυρίου μόνο 2 ώρες. Έχει έκταση 99 τετρ. χιλιόμετρα και 1.500 περίπου μόνιμους κατοίκους. Πιθανόν να πήρε το όνομα της από τον ιδρυτή της Κύθνο, αν και η ιστορική του ύπαρξη είναι πολύ αμφίβολη. Η λέξη (δρυοπική ή φοινικική) ενδέχεται ακόμη να στηρίζεται στη ρίζα "κυθ" η οποία προέρχεται από το ρήμα "κεύθω" που σημαίνει κρύπτω (κεύθμων: σκοτεινός, βαθύς τόπος που εξαφανίζεται κάποιος). Αυτή η ερμηνεία της ονομασίας παραπέμπει σε κάποια φυσική ιδιότητα του νησιού κατά την πρώιμη αρχαιότητα (σκιερά δάση, βαθιές κοιλάδες ή σπήλαια ή και μεταλλεία).
Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά και τα ανθρωπολογικά ευρήματα κατοικήθηκε ήδη από την 8η χιλιετία π.Χ. Πρόσφατες παλαιοντολογικές ανακαλύψεις στη θέση Μαρουλάς, κοντά στα σημερινά Λουτρά, βρήκαν ίχνη από τέσσερις τάφους της Μεσολιθικής Περιόδου, στοιχείο που αποδεικνύει ότι εδώ υπήρξε η αρχαιότερη ίσως εγκατάσταση ανθρώπων στις Κυκλάδες. Έχει καταγραφεί επίσης η ύπαρξη είκοσι περίπου κυκλικών κατασκευών από σχιστόπλακες στην περιοχή Σκουριές που περικλείουν μεταλλευτικούς κλιβάνους καθώς και ένα ορυχείο εξόρυξης χαλκού στο ακρωτήριο Τζούλη, που ανήκει στον πρωτοκυκλαδική περίοδο. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν πιθανότατα Ελληνοπελασγοί και στα Μηδικά χρόνια ήταν Δρύοπες. Αξιόλογα είναι τα κυκλώπεια τείχη και οι ναοί που άφησαν πίσω τους. Μετά τους Δρύοπες το νησί εγκαταστάθηκαν Ίωνες. Αργότερα ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη Κυθνιακή Πολιτεία και την θεωρεί ιδανική. Την ρωμαϊκή εποχή το νησί αποτέλεσε τμήμα της επαρχίας Αχαΐας και στη συνέχεια οι βυζαντινοί το περιέλαβαν στο «Θέμα του Αιγαίου». Το 1207 μ.Χ. η φραγκοκρατία επιβάλλεται και εδώ από τον βενετό ευγενή Μάρκο Σανούδο. Το 1292 μ.Χ., τα Θερμιά (όπως άρχισε το νησί να ονομάζεται στο μεσαίωνα λόγω των πηγών που αναβλύζουν «θερμά» ύδατα) λεηλατήθηκαν από το ναύαρχο της Αραγωνίας και το 1537 κατελήφθησαν από τους Ρώσους, ενώ το 1827 το νησί αποκτά πάλι την αρχαία του ονομασία - Κύθνος - και μετέχει στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων. Το 1862, στον όρμο των Λουτρών συγκρούστηκαν οι επαναστάτες που ήλθαν από τη Σύρο με το πλοίο «Καρτερία» και οι στρατιωτικές δυνάμεις που είχαν παραμείνει πιστές στον Όθωνα και που είχαν φτάσει εδώ με το πλοίο «Αμαλία». Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων οι «βασιλικοί» επικράτησαν των αντιπάλων τους με αποτέλεσμα να θανατωθούν οι αγωνιστές Λεωτσάκος, Μαραϊτίνης και Σκαρβέλης. Τα γεγονότα αυτά πήραν τη θέση τους στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία και ονομάστηκαν «Κυθνιακά». Σήμερα, στον όρμο της Αγίας Ειρήνης, δίπλα στα Λουτρά, μια απέριττη μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματά τους θυμίζει τους πρώτους αυτούς αγωνιστές της δημοκρατίας στη χώρα μας.

Πηγή: ΔΑΦΝΗ - Δίκτυο Αειφόρων Νήσων του Αιγαίου
http://www.dafni.net.gr/