Έθιμο του αναμμένου πουρναριού
Στα Γιάννενα, την ημέρα της Γέννησης του Χριστού, τα παιδιά πηγαίνουν στα σπίτια για να ευχηθούν τα Χρόνια Πολλά κρατώντας δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα. Με την είσοδο του στο σπίτι πετούν στο τζάκι τα πουρναρόφυλλα και μόλις αρχίσουν να βγάζουν σπίθες εύχονται, «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!». Αυτή θεωρείται η καλύτερη ευχή προς τους νοικοκυραίους. Το παραδοσιακό αυτό έθιμο αναφέρεται στους βοσκούς που, όταν πήγαν να προσκυνήσουν τον νεογέννητο Ιησού, κρατούσαν ένα κλαδί αναμμένου πουρναριού για να φωτίσουν τον δρόμο τους προς την φάτνη.

Έθιμο της Τζαμάλας
Το έθιμο της Τζαμάλας (η καμήλα στα αραβικά) προέρχεται από την Θράκη και αναφέρεται στο άναμμα της φωτιάς. Στα Ιωάννινα το έθιμο υπάρχει από τον 19ο αι. και αναβιώνει ετησίως από τη δεκαετία του '80 ως σήμερα. Από το Σάββατο της Τυρινής φτιάχνουν έναν κύκλο (3-6 μ. διάμετρο) με άμμο και στο κέντρο στερεώνουν ένα ψηλό κορμό ενώ τριγύρω βάζουν κλαδιά και κούτσουρα με σκοπό το λαμπάδιασμα της πυράς. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ανάβουν μεγάλες φωτιές και μεταμφιεσμένοι άνδρες και γυναίκες χορεύουν γύρω από αυτές. Ακολουθεί μεγάλο γλέντι με χορούς, εδέσματα (φασολάδα, πίτες) και κρασί. Ο χορός που προτιμούν να χορεύουν είναι το «πως το τρίβουν το πιπέρι, του διαβόλου οι καλογέροι …». Στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, κορυφώνονται οι καρναβαλικές εκδηλώσεις και στήνεται το γαϊτανάκι (χορός με κορδέλες). Το γαϊτανάκι είναι ένα κοντάρι (στύλος), που κρατάει ένας χορευτής, απ΄ όπου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες (γαϊτάνια) διαφορετικού χρώματος. Δώδεκα χορευτές κρατούν από μια κορδέλα και χορεύουν σε ζεύγη γύρω από τον στύλο με τέτοιο τρόπο ώστε οι κορδέλες να πλεχθούν και να δημιουργηθούν χρωματιστοί συνδυασμοί. Ο χορός τελειώνει όταν όλες οι κορδέλες τυλιχτούν στον στύλο.

Έθιμο της Ντολιάς
Την ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου, αναβιώνει στον Παλαιόπυργο Πωγωνίου το έθιμο της εντολής (Ντολή ή Ντολιά). Το μεσημέρι, στο προαύλιο της εκκλησίας, γίνεται το γεύμα όπου ο γηραιότερος (ο ντολή Πασάς) από τους παρευρισκομένους θα τσουγκρίσει το ποτήρι του με κάποιον καλεσμένο. Θα πιεί 3 φορές και κάθε φορά θα αφιερώνει από ένα τραγούδι σε διαφορετικό άτομο. Οι υπόλοιποι καλεσμένοι, με εντολή του ντολή Πασά, θα αφιερώσουν τις ευχές τους με τραγούδια σε όποιον θέλει ο καθένας. Σκοπός του εθίμου είναι η ομόνοια και η ειρήνη μεταξύ των συγχωριανών. Το βράδυ γίνεται το πανηγύρι με πωγωνήσιους χορούς και μεγάλο γλέντι μέχρι πρωίας.

Γιαννιώτικος Γάμος
Τα συνοικέσια γινόταν κυρίως τις μέρες των πανηγυριών. Εφόσον συμφωνούσαν οι οικογένειες, συναντιόνταν οι γονείς και στενοί φίλοι στο σπίτι του γαμπρού για να συμφωνήσουν το μέγεθος της προίκας. Μετά τον αρραβώνα, οι συγγενείς του γαμπρού πήγαιναν στο σπίτι της νύφης για να καταγράψουν τα προικιά. Για τον γάμο, που γινόταν συνήθως την Κυριακή, η πρόσκληση ήταν προφορική. Την Πέμπτη οι φίλες της νύφης πήγαιναν να δούνε τα προικιά, άπλωναν στο κρεβάτι τα κεντήματα, τα σεντόνια … , κρεμούσαν τα φορέματα και τακτοποιούσαν τα υφάσματα στην παραδοσιακή κασέλα (κιβώτιο αποθήκευσης). Την Παρασκευή οι συμπέθεροι έφερναν την προίκα στο σπίτι του γαμπρού, έστρωναν το κρεβάτι και τακτοποιούσαν τα πράγματα. Το βράδυ του Σαββάτου γλεντούσαν με χορούς και τραγούδια στο σπίτι της νύφης. Κάθε προσκεκλημένος έφερνε 1/4 κρέας πρόβειο και ένα ταψί ψωμί. Ο κελαρτζής (υπεύθυνος για το φαγητό) έκοβε το κρέας σε μερίδες και έφτιαχνε το παραδοσιακό γιαχνί. Νέα παιδιά σέρβιραν πρώτα το ρύζι και στο τέλος το κρέας (τέταρτο πιάτο). Έπιναν κρασί ή ούζο.
Την Κυριακή, την ώρα του στολίσματος η νύφη κρατούσε ασημένιο δίσκο όπου έριχναν κέρματα και τραγουδούσαν «ευχήσου με μανούλα μου τώρα στο στόλισμά μου». Η νύφη φορούσε στο κεφάλι γιαννιώτικο μαύρο μαντήλι ενώ η νυφική φορεσιά της ήταν κόκκινη με μπλε δαντελένια ποδιά (ή μπλε με κόκκινη ποδιά). Ο γαμπρός φορούσε μπλε κοστούμι και ριγέ πουκάμισο. Ο γαμπρός έστελνε τα όργανα να συνοδεύσουν τη νύφη από το σπίτι της στην εκκλησία. Ο «Βλάμης» (φίλος του γαμπρού) φορούσε στη νύφη το δώρο του γαμπρού, τα νυφιάτικα παπούτσια. Αφήνοντας το σπίτι της η νύφη προσκυνούσε 3 φορές ενώ η μάνα της έριχνε ρύζι και κουφέτα υπό τους ήχους του άσματος «αφήνω γεια μανούλα μου». Ο γάμος γινόταν νωρίς το απόγευμα και μετά το ζευγάρι περνούσε από το νέο σπιτικό τους ενώ η συνοδεία τους τραγουδούσε το «έβγα κυρά-κυρά και πεθερά για να δεχτείς την πέρδικα». Η πεθερά ρίχνει ρύζι και κουφέτα πάνω στους νιόπαντρους και ακολουθεί ο χορός του ζευγαριού σε διπλή σειρά με μέσα τις γυναίκες και έξω τους άντρες. Στο τέλος συγκεντρώνονται όλοι στο γαμήλιο γλέντι. Τα παραδοσιακά δώρα προς το νιόπαντρο ζευγάρι είναι χαλκώματα, δηλαδή ταψιά, κατσαρόλες, υαλικά, κανάτες …κλπ.

Συντάκτης: Νίκη Καλοπαίδη