Η Αιανή βρίσκεται 20χλμ. νότια της Κοζάνης. Στην αρχαιότητα ανήκε στο βασίλειο της Ελιμιώτιδας, το οποίο μαζί με τα υπόλοιπα ελληνικά βασίλεια (Τυμφαίας, Ορεστίδας, Λυγκηστίδας, Εορδαίας, Πελαγονίας, Δερριόπου) αποτελούσαν την Άνω Μακεδονία των αρχαίων. Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο που διέσωσε ο Στέφανος Βυζάντιος η Αιανή, «πόλις Μακεδονίας», κτίστηκε από τον Αιανό, γιο του Ελύμου και ιδρυτή της Ελίμειας ή Ελιμιώτιδας. Η ύπαρξη της πόλης της Αιανής βεβαιώνεται από δύο επιγραφικές μαρτυρίες.
Η συστηματική ανασκαφή, που άρχισε το 1983, έφερε στο φως σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα της πόλης, συστάδες τάφων και οργανωμένα νεκροταφεία, που χρονολογούνται από τα προϊστορικά ως τα υστροελληνιστικά χρόνια. Τα νέα αυτά ευρήματα είναι αποκαλυπτικά τόσο για την προϊστορία της Άνω Μακεδονίας όσο και την ακμή της στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια (6 ος και 5 ος αι. π.Χ.), ενώ παράλληλα επιβεβαιώνουν ότι πολύ πρώιμα η Αιανή κατέλαβε θέση πρωτεύουσας στο κράτος των Ελιμιωτών.
Στα προϊστορικά χρόνια η Αιανή υπήρξε αξιόλογο κέντρο παραγωγής της λεγόμενης αμαυρόχρωμης κεραμικής, η καταγωγή της οποία ανάγεται σε μεσοελλαδικά (1900 – 1600 π.Χ.) πρότυπα της νότιας Ελλάδας. Φορείς της θεωρούνται τα βορειοδυτικά ελληνικά φύλα, στα οποία ανήκαν και οι Μακεδόνες, οι οποίοι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μετέβησαν από την Πίνδο στη Δρυοπίδα και την Πελοπόννησο, όπου ονομάστηκαν Δωριείς. Παράλληλα, η αφθονία μυκηναϊκών ευρημάτων από την περιοχή (νεκροταφεία, ειδώλιο, γραμμική γραφή κτλ.) καθιστούν ολοένα και πιθανότερη την εγκατάσταση Μυκηναίων στην Άνω Μακεδονία.
Πηγή: Tαμείο Αρχαιολογικών Πόρων & Απαλλοτριώσεωνhttp://www.tap.gr/