ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ
Η ακμή της Ερμούπολης, εκτός από οικονομική ευμάρεια έφερε σημαντική ανάπτυξη της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Δημόσια και ιδιωτικά σχολεία φημίζονταν για το υψηλό τους επίπεδο. Το 1825 ιδρύθηκε το πρώτο αλληλοδιδακτικό στην Ερμούπολη από τους Γεώργιο Κλεόβουλο, Γρηγόριο Κωνσταντά και Φίλιππο Ιωάννου. Το 1830 άρχισε τη λειτουργία του το πρώτο δευτεροβάθμιο παρθεναγωγείο και λίγο αργότερα, στις 13 Νοεμβρίου το 1834 εγκαινιάζεται το πρώτο Γυμνάσιο της Ερμούπολης, με γυμνασιάρχη τον Νεόφυτο Βάμβα (1833-1836), έναν από τους σημαντικότερους «διδασκάλους του Γένους». Παράλληλα, σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα καθολικά σχολεία της Άνω Σύρου, όπως η Σχολή των Καλογραιών του Ελέους και το σχολείο του Αγίου Ιωσήφ, το οποίο διαδέχτηκε η Σχολή των Φρερ.Το 1830 εκδίδεται στην Ερμούπολη η πρώτη ξενόγλωσση εφημερίδα που εμφανίστηκε στην Ελλάδα. Είναι η «Μέλισσα» που συντάσσεται σε Ελληνικά και Γαλλικά.
Η πολιτιστική κίνηση επισφραγίστηκε με την ανέγερση του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων» το 1864 και της Λέσχης Ελλάς (1862-1863). Παράλληλα σημειώθηκε πλούσια εκδοτική κίνηση με τη λειτουργία τυπογραφείων, την έκδοση βιβλίων και την κυκλοφορία τοπικών εφημερίδων.Η Ερμούπολη αποτέλεσε κοιτίδα του νεοελληνικού διαφωτισμού, καθώς ανάμεσα στο προσφυγικό στοιχείο της νέας πόλης και κυρίως στους Χιώτες αντιπροσωπεύονταν οι προοδευτικότερες τάσεις του νεοελληνικού διαφωτισμού. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι το πρώτο φιλολογικό μνημόσυνο του Αδαμάντιου Κοραή γίνεται στη Σύρο το 1833.
Προοδευτικά πνεύματα της εποχής όπως ο Ανδριώτης Θεόφιλος Καϊρης και η αδελφή του Ευανθία, από τις πρώτες λόγιες γυναίκες του νέου ελληνισμού, βρέθηκαν για μεγάλα διαστήματα στη Σύρο. Η τελευταία συνέγραψε εκεί το έργο «Νικήρατος», που ανέβηκε στο θέατρο της Σύρου από το θίασο Μαντζουράνη. Αυτή ήταν ενδεχομένως η πρώτη θεατρική παράσταση στην επαναστατημένη ελεύθερη Ελλάδα. Στη Σύρο δρουν σημαντικά ονόματα του νεοελληνικού διαφωτισμού, όπως ο Άνθιμος Γαζής, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Δανιήλ Φιλιππίδης και ο Γεώργιος Κλεόβουλος, ο εισηγητής της αλληλοδιδακτικής μεθόδου στην Ελλάδα, που ίδρυσε στην Ερμούπολη το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο.Αρκετοί εκπρόσωποι του Ρομαντισμού, της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και της νεότερης λογοτεχνίας της γενιάς του Μεσοπολέμου είχαν δεσμούς με τις Κυκλάδες, κυρίως με τη Σύρο. Σε αυτούς ανήκει ο Δημήτριος Βικέλας (1835-1908), συγγραφέας ενός από τα πιο σημαντικά ελληνικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, του «Λουκή Λάρα», πρωτοστάτης για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 στην Ελλάδα και ιδρυτής του «Σύλλογου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων». Σύγχρονος του Βικέλα και συμμαθητής του στο ιστορικό 1ο Γυμνάσιο Σύρου ήταν ο συγγραφέας του σατιρικού ιστορικού μυθιστορήματος «Πάπισσας Ιωάννας» Εμμανουήλ Ροϊδης, ένα από τα πιο φωτεινά και κριτικά πνεύματα του β΄ μισού του 19ου αιώνα στην Ελλάδα. Ο ποιητής Ιωάννης Γρυπάρης (1870-1942), σημαντικός εκπρόσωπος του παρνασσισμού και του συμβολισμού στην Ελλάδα και μεταφραστής των αρχαίων τραγικών, καταγόταν από τη Σίφνο και έδρασε ως επιθεωρητής της Μέσης Εκπαίδευσης στη Σύρο.Ο κριτικός, δημοσιογράφος και λογοτέχνης Κωστής Μπαστιάς, γενικός διευθυντής από το 1937 του «Βασιλικού Θεάτρου», προδρόμου του Εθνικού Θεάτρου, και ιδρυτής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου.
Από τη Σύρο καταγόταν και η συγγραφέας και ποιήτρια Ρίτα Μπούμη- Παππά. Το 1930 ίδρυσε το περιοδικό «Κυκλάδες», που στα δύο χρόνια ζωής του συγκέντρωσε στις σελίδες του μερικά από τα πιο σημαντικά ονόματα του εποχής. Στα 1956 εξέδωσε τη μηνιαία «Εφημερίδα Ποιητών», περιοδικό που για πρώτη φορά στην Ελλάδα παρουσίαζε κείμενα και στις κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες, με συνεργάτες κορυφαίους νέους ποιητές και νεοελληνιστές.
Στη Σύρο πέρασε κάποια από τα παιδικά του χρόνια και ο εισηγητής και κύριος εκπρόσωπος της υπερρεαλιστικής ποίησης στην Ελλάδα Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975), γόνος οικογένειας εμπόρων και εφοπλιστών με βάση τη Ρουμανία.Ανάμεσα στα ονόματα που θητεύουν κατά το Μεσοπόλεμο σε αισθητικά ρεύματα όπως ο Καρυωτακισμός και ο Μποεμισμός ξεχωρίζουν ο Γιώργος Κυπραίος (1908-1968) και η Κατίνα Σιδέρη-Μπάϊλα (1906-1950).Συριανή στην καταγωγή ήταν και η Άννα Σικελιανού, η δεύτερη σύζυγος του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, που καθιερώθηκε στο λογοτεχνικό χώρο μέσω των υποδειγματικών της μεταφράσεων.Ο Συριανή ποιητική δημιουργία συνεχίζεται ως τις μέρες μας με τη νεότερη μεταπολεμική γενιά. Ανάμεσά τους ο ποιητής και συγγραφέας Μάνος Ελευθερίου. Στους νέους δημιουργούς ανήκει η ποιήτρια και πεζογράφος Λουκρητία Δούναβη, που με ευαισθησία αποτύπωσε τη ζωή της Άνω Σύρας στη δεκαετία του 1950.
ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ίχνη του λαϊκού πολιτισμού της Σύρου επιβιώνουν σήμερα στα χωριά στις καθολικές γιορτές των Αγίων Αναργύρων (Απάνω Μεριά) και της Φανερωμένης (Σεπτέμβριο), στα χοιροσφάγια και στην αναβίωση του Καρναβαλιού στην Άνω Σύρο.Τα χοιροσφάγια, έθιμο με πολύ παλιές καταβολές, γίνονται ακόμα στα αγροτικά χωριά (Πάγος, Δανακός, Αγρός, Βήσσας, Άδειατα) και συνοδεύονται από γλέντι. Περιλαμβάνουν τη σφαγή, τον τεμαχισμό του χοίρου και την παρασκευή ποικίλων παραγώγων του (λουκάνικο, λούζα, γλύνα, πηχτή κλπ.) για τη συντήρηση της οικογένειας κατά το χειμώνα.

Πηγή: ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
http://www2.egeonet.gr/

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Η Σύρος με τη μικτή θρησκευτική κοινωνία, παρουσιάζει έναν πλουσιότατο εορταστικό κύκλο, όπου περιλαμβάνονται πολλά τοπικά πανηγύρια και εκδηλώσεις. Το καλοκαίρι πραγματοποιούνται πολυάριθμες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Μερικές από αυτές είναι: Τα "Ερμουπόλεια", στην Ερμούπολη Τα "Απανωσύρια", στην Άνω Σύρο Οι "Μουσικές Διαδρομές στο δρόμο του Μάρκου", στο Κίνι και στο Γαλησσά. Το "μάζεμα της τράτας" στην Ποσειδωνία τον Ιούλιο, όπου ακολουθείται από παραδοσιακό γλέντι στην παραλία των Αγκαθωπών. Οι "Αυγουστιάτικες Μέρες" στη Βάρη το Δεκαπενταύγουστο, όπου γίνεται αναβίωση παλιών εθίμων και επαγγελμάτων, καθώς και κατασκευές στην άμμο και ενετική βραδιά. Μια ξεχωριστή εμπειρία τέλος, είναι το καρναβάλι της Άνω Σύρου, την Κυριακή της Τυρινής.
ΤΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Η Σύρος είναι γνωστή για τα κτηνοτροφικά της προϊόντα. Το πλέον ονομαστό συριανό τυρί είναι το «Σαν Μιχάλη». Είναι σκληρό, υποκίτρινο τυρί και παράγεται αποκλειστικά στη Σύρο από συνεταιριστικό εργοστάσιο γάλακτος. Έχει για βάση του το παστεριωμένο αγελαδινό γάλα. Από το 1996 έχει επίσημα αναγνωριστεί ως προϊόν ονομασίας προέλευσης.
Επίσης στη Σύρο παράγεται εξαιρετική «Κοπανιστή», που γίνεται από νωπό γάλα (αγελαδινό κατά βάση ή μείγμα με πρόβιο ή κατσικίσιο) που δεν έχει υποστεί θερμική επεξεργασία. Ακόμη, η Σύρος παράγει τα φημισμένα «σκορδολουκάνικα». Όμως, πέραν όλων των άλλων, η Σύρος είναι πασίγνωστη για τα γλυκά της: τις χαλβαδόπιτες (που φτιάχνονται από με θυμαρίσιο συριανό μέλι και φρεσκοψημμένα αμύγδαλα) και τα ξακουστά λουκούμια της. Ειδικά τα λουκούμια έχουν μια ιστορία σχεδόν 170 χρόνων, μια και έφεραν τη συνταγή οι Χιώτες, όταν ήρθαν στη Σύρο το 1822, μετά τη δραματική καταστροφή του νησιού τους. Τα πρώτα λουκούμια παρασκευάστηκαν το 1832 και η πρώτη λουκουμοποιία, έτος ίδρυσης 1837, του Σταματελάκη. Περίφημα ήταν τα ραχάτ μαστίχας και ροδοζάχαρης με αμύγδαλο. Το μυστικό της νοστιμιάς τους είναι το υφάλμυρο νερό των πηγών του νησιού καθώς επίσης και το «ξινό», δηλαδή το κιτρικό οξύ σε μορφή κρυσταλλική που προστίθεται στην αρχή της διαδικασίας παρασκευής τους και τους προσδίδει ρευστότητα και ελαστικότητα, δηλαδή τα κάνει όσο πρέπει μαλακά.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου