ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ - ΜΙΝΩΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Η πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στο χώρο του νομού Ρεθύμνου εντοπίζεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα στα ύστερα νεολιθικά χρόνια (3.500-2800 π. Χ.). Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί 13 θέσεις ανθρώπινης παρουσίας, από τις οποίες οι 5 σε σπηλιές. Πιο γνωστό είναι το σπήλαιο του Γερανίου, που έχει δώσει σημαντικά αρχαιολογικά αλλά και παλαιοντολογικά ευρήματα.
Στα μινωικά χρόνια (2800- 1100 π. Χ.) η ανθρώπινη δραστηριότητα εξαπλώνεται σ' όλη την έκταση του νομού. Η Μινωική περίοδος αποτέλεσε οικονομικό αλλά κυρίως πολιτιστικό σταθμό για το νησί. Από τα μέσα του 12 ου αιώνα π. Χ., μέχρι και τα μέσα του 11ου αιώνα π. Χ ( Υστερομινωνική περίοδος), ο Μινωικός πολιτισμός γνώρισε σημαντική άνθιση, με έντονη ανάπτυξη του εμπορίου και σχέσεις και επαφές με τη Συρία και την Αίγυπτο. Εκείνη την περίοδο εμφανίζονται οικισμοί και μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα (αρχαιολογικά ευρήματα σε Ελένες, Μοναστηράκι, Αποδούλου).Η περίοδος εμπορικής και πολιτισμικής κορύφωσης, τελειώνει απότομα για τους Κρητικούς, την περίοδο του μυθικού Βασιλιά Μίνωα, πιθανότατα λόγω της καταστροφικής έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης και των συνεπειών αυτής.

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ - ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Στα γεωμετρικά χρόνια (970-710 π. Χ) στην περιοχή του νομού ιδιαίτερη ανάπτυξη εμφανίζει η Ελεύθερνα και κατά την αρχαϊκή περίοδο (710-470 π. Χ.) εμφανίζονται τουλάχιστον 15 πόλεις, κώμες στην πλειοψηφία τους. Απ' αυτές η Αξός παρουσιάζει ιδιαίτερη ακμή. Στα κλασσικά χρόνια (470-323 π. Χ.) ακμάζει η Σύβριτος ενώ και η Ρίθυμνα, η πρόγονος του σημερινού Ρεθύμνου, σημειώνει κάποια ακμή.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ - ΡΩΜΑΪΚΟΙ - ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Οι περίοδοι που ακολουθούν δημιουργούν προβλήματα στους κάτοικους του νησιού, καθώς χαρακτηρίζονται από μια σειρά κατακτήσεων. Μετά τους Δωριείς ακολουθούν οι Ρωμαίοι και ύστερα οι Ενετοί.
Στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια ως σημαντικότερη πόλη εμφανίζεται η Λάππα. Ο 5ος, ο 6ος και το πρώτο μισό του 7ου μ. Χ. αιώνα πέρασαν ειρηνικά κάτω από τη δικαιοδοσία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από το δεύτερο μισό του 7ου αι. οι συνεχείς αραβικές επιδρομές αναστάτωσαν την Κρήτη, μέχρι που το 827 ή 828 οι Άραβες την κατέλαβαν. Αλλεπάλληλες προσπάθειες των βυζαντινών κατέληξαν στην ανάκτηση της μόνο ενάμιση αιώνα αργότερα (961 μ. Χ.). Έτσι η Κρήτη και το Ρέθυμνο πέρασαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία για ενάμιση ακόμη αιώνα.

ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ
Το 1204 αρχίζει μια νέα περίοδος για την Κρήτη και πιο συγκεκριμένα για την περιοχή τουΡεθύμνου. Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Σταυροφόρους, οι αρχηγοί τους μοιράζονται τα εδάφη της, και ακολούθως παραχωρούν την Κρήτη στους Βενετούς, έναντι αμοιβής. Εκείνοι όμως, λόγω των πολλών κτήσεων που είχαν σε Πελοπόννησο και Αιγαίο, παραμελούν το νέο τους απόκτημα με αποτέλεσμα να κάνουν ευκολότερη την πρόσβαση σε όλους όσοι εποφθαλμιούσαν το νησί.
Το 1538, αποτέλεσε χρονολογία - σταθμό για το Ρέθυμνο. Εκείνη τη χρονιά, οι ναυτικές δυνάμεις του διαβόητου πειρατή Barbarosa, η ιστορία και τα κατορθώματα του οποίου γέμισαν σελίδες βιβλίων μεγάλων συγγραφέων, ακόμα και στη σύγχρονη εποχή. Η επίθεση του Barbarosa, οδήγησε τους Ενετούς στο να συνειδητοποιήσουν ότι η πόλη χρειάζεται οχυρωματικά έργα, ώστε να μπορούν να την προστατεύσουν από επιθέσεις πειρατών και επίδοξων κατακτητών.
Για το σκοπό αυτό, ξεκινούν να κατασκευάζουν ένα τείχος που ξεκινούσε από την ανατολική παραλία της πόλης και κατέληγε στην δυτική, προστατεύοντας όμως έτσι το Ρέθυμνο μόνο από την στεριά, και αφήνοντάς το όμως απόλυτα εκτεθειμένο στους κατακτητές από την πλευρά της θάλασσας. Κάποια χρόνια αργότερα, όταν ο πειρατής Ολούτζ Αλή κατέκτησε από τη θάλασσα το Ρέθυμνο με σχετική ευκολία, οι Ενετοί συνειδητοποίησαν το λάθος που είχαν διαπράξει στην οχυρωματική πολιτική τους και δυο χρόνια μετά την επίθεση αυτή, ξεκίνησαν να χτίζουν το κάστρο το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί μοναδική ομορφιά και χαρακτηριστικό σύμβολο της πόλης, τη Φορτέτζα.
Οι αρχές του 16ου αιώνα βρίσκουν το Ρέθυμνο σε άνθιση. Ο πληθυσμός της πόλης φτάνει την περίοδο εκείνη τους 10.000 κάτοικους, αριθμός που αποτέλεσε τον υψηλότερο πληθυσμό του Ρεθύμνου μέχρι και τα 1940. Τόσο μεγάλη ήταν η δίψα και η θέληση των Ρεθυμνιωτών να αναδείξουν τον πολιτισμό και την ιστορία τους, που καταφέρνουν να επηρεάσουν τον τρόπο ζωής των κατακτητών- Ενετών, οι οποίοι με το πέρασμα του χρόνου άρχισαν να οικειοποιούνται τις καθημερινές συνήθειες των ντόπιων. Τελικά οι Ρεθεμνιώτες ευγενείς κατάφεραν να συνεξουσιάζουν με τον κατακτητή την πόλη τους.

ΚΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Ακολουθεί η περίοδος της « Κρητικής Αναγέννησης», μια εποχή πολιτισμικής άνθισης, που από ολόκληρη την υπόλοιπη Ελλάδα παρατηρείται μόνο στην Κρήτη και τα Επτάνησα. Η αστική τάξη αφυπνίζεται και αναπτύσσεται ραγδαία. Στο Ρέθυμνο αρχίζουν να επιστρέφουν οι πρώτοι επιστήμονες, γόνοι των αστικών οικογενειών, που κάποια χρόνια νωρίτερα είχαν ταξιδεύσει στην Πάδοβα για να φοιτήσουν στο τοπικό Πανεπιστήμιο.
Ταυτόχρονα, το Ρέθυμνο, τρίτη σε μέγεθος πόλη του Βασιλείου της Κρήτης, προικίστηκε με πολύ σημαντικά κτίρια πολλά από τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα, αδιάψευστοι μάρτυρες της ακμής της.
Την ίδια περίοδο, από τη μία ο Γεώργιος Χορτάτζης με το καταπληκτικό και διαχρονικό λαϊκό δράμα που έγραψε, την "Ερωφίλη", και από την άλλη ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλέ με τον Κρητικό Πόλεμο, ένα ποιητικό χρονογράφημα που για πρώτη φορά φέρνει στην επιφάνεια στοιχεία της κοινωνική ζωή του Ρεθύμνου στα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας, διαμορφώνουν και αξιοποιούν τις έννοιες της λογοτεχνίας και της ποίησης.

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
Αυτός ο πολιτισμικός «οργασμός», διακόπτεται άδοξα και απότομα το 1669, με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους. Φυσικό επακόλουθο. ο οικονομικός και πολιτιστικός μαρασμός της Ρεθεμνιώτικης πόλης. Αντίθετα με την ανοδική πορεία και την πολιτισμική άνθιση που είχαν ως τότε επιτύχει οι κάτοικοι, η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή υποβαθμίζεται. Οι Τούρκοι καταφέρνουν έστω και για λίγο, να καταπνίξουν τον Κρητικό Πολιτισμό.
Η πόλη του Ρεθύμνου ερημώνει από κατοίκους. Με την Τουρκική κατάκτηση αρχίζει και για το Ρέθυμνο μια σκοτεινή περίοδος. Η οικονομία έγινε αγροτική, τα γράμματα για μερικούς αιώνες έσβησαν και η καταπίεση έγινε αφόρητη. Η επανάσταση στα Σφακιά το 1770 προετοίμασε τον ξεσηκωμό του 1821.
Η λύτρωση έρχεται με την επανάσταση του 1821. Οι Ρεθυμνιώτες, μαζί με τους υπόλοιπους Κρητικούς, αποκτούν την δυνατότητα να αποδείξουν για μια ακόμη φορά, ότι η αγάπη που νιώθουν για τον τόπο τους, τους γεμίζει κουράγιο, δύναμη και αποφασιστικότητα. Η ελευθερία είναι και πάλι πιθανότητα, και δεν αφήνουν κανένα κατακτητή να τους τη στερήσει. Πολεμούν γενναία. Η αποκορύφωση των αγώνων τους έρχεται με το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου. Το Αρκάδι, έγινε παγκόσμια γνωστό με την εθελοθυσία των υπερασπιστών του
Στις 2 και 3 Οκτωβρίου του 1823 στο σπήλαιο Μελιδονίου βρήκαν οικτρό θάνατο 370 κάτοικοι του χωριού Μελιδονίου που κρύφτηκαν εκεί, επειδή δεν ήθελαν να παραδοθούν στους επιδρομείς Τούρκους. Οι τελευταίοι πετούσαν από την είσοδο του σπηλαίου αναμμένα υλικά, ώστε ο καπνός να προκαλέσει ασφυξία στους ηρωϊκούς κατοίκους του Μελιδονίου .
Οι προσπάθειες των αγωνιστών της Κρήτης, δεν πάνε χαμένες. Το 1897 η Κρήτη απέκτησε και πάλι την αυτονομία της και το Ρέθυμνο, δειλά μα δυναμικά αρχίζει να κάνει ξανά τα πρώτα βήματα για ανάπτυξη. Κατασκευάζεται ο αμαξιτός δρόμος που οδηγούσε από το Ρέθυμνο στη Γεωργιούπολη, δημιουργούνται γέφυρες, ανοίγει το πρώτο οδοντιατρείο, το πρώτο νηπιαγωγείο και το πρώτο φωτογραφείο.

ΣΥΧΓΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι δυσκολίες και οι κακουχίες δεν σταματούν εδώ για την όμορφη πόλη του Ρεθύμνου. Η οικονομική και πνευματική άνθηση σταματούν για ακόμη μια φορά στα 1907,όταν αποχωρούν από την Κρήτη τα στρατεύματα των Μεγάλων Δυνάμεων.
Τελικά το 1913 η Κρήτη ενώθηκε με την υπόλοιπη Ελλάδα και από τότε ακολουθεί την κοινή ιστορία. Το Μάιο του 1941 η περιοχή του Ρεθύμνου ήταν ένα από τα τρία μέτωπα επίθεσης των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Η μνημειώδης αντίσταση των κατοίκων οδήγησε στην εκτέλεση εκατοντάδων κατοίκων και στην ισοπέδωση ολόκληρων χωριών.
Ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος αφήνει πληγές στην πόλη του Ρεθύμνου, διότι υπέστη πολλές καταστροφές.
Όμως, οι Ρεθυμνιώτες, κατάφεραν μέσα στα επόμενα χρόνια να ζωντανέψουν ξανά την πόλη τους και να αναδείξουν τον πολιτισμό τους. Από τη δεκαετία του 1970, το Ρέθυμνο έχει στηρίξει την οικονομική του ανάπτυξη κυρίως στον τουρισμό, ο οποίος ανθίζει μέχρι σήμερα λόγω της φυσικής ομορφιάς, της πληθώρας των αξιοθέατων που έχει να επιδείξει ο τόπος, αλλά κυρίως λόγω της ζεστής φιλοξενίας που προσφέρουν οι ντόπιοι και για την οποία έχουν πλέον γίνει γνωστοί σε όλη την Ευρώπη.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου