Μία από τις αρχαιότερες πόλεις στον ελληνικό χώρο, κατοικημένη στην ίδια τοποθεσία από την ίδρυσή της, είναι η Μυτιλήνη. Η αρχική της θέση βρισκόταν στο μικρό νησί, όπου και το κάστρο και η ίδρυσή της τοποθετείται το 1183 π.Χ., λίγα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας. Μέχρι και τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες, η περιοχή ήταν διαμορφωμένη με ένα νησάκι, που χωριζόταν από τη Λέσβο με ένα κανάλι, μήκους 700 μ. και πλάτους 30 μ., που ονομαζόταν «Εύριπος των Μυτιληναίων». Πρόκειται για τη σημερινή οδό Ερμού. Ένωνε τα δύο μεγάλα λιμάνια της πόλης, το βόρειο της Επάνω Σκάλας και το νότιο. Έτσι, διασχίζοντας το κανάλι, τα καράβια μπορούσαν να αποπλέουν με κάθε καιρό, βόρια ή νότια. Ο σημερινός οικιστικός ιστός της πόλης έχει εξαπλωθεί αρκετά κατά μήκος της παραλίας και περικλείεται από επτά χαμηλούς λόφους. Οι εξελίξεις της αμυντικής τεχνικής των πόλεων, διαμόρφωσαν μέσα από τους αιώνες την τελική μορφή του κάστρου, όπως εμφανίζεται να δεσπόζει πάνω από τον οικισμό. Πιθανολογείται ότι το πρώτο κτίσμα ορθώθηκε επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού, τον 6ο μ.Χ. αι. Ταυτισμένο με τη ζωή της πόλης υπήρξε το μεγαλύτερο στην περιοχή της Μεσογείου, με υπόγειους θαλάμους και στοές, υδατοδεξαμενές και αλλεπάλληλες σειρές από ψηλά τείχη. Το πευκοδάσος που σήμερα βρίσκεται στη νότια πλευρά του, φυτεύτηκε το 1916 από το στράτευμα της Εθνικής Άμυνας του Ελ. Βενιζέλου, όταν πια το κάστρο σαν κτίσμα είχε χάσει κάθε έννοια στρατηγικής σημασίας. Λίγα χρόνια μετά, μέχρι το 1940 σταμάτησε κάθε χρήση του.

Στην Προϊστορική εποχή είχε πολλά ονόματα όπως Λασία, Ιμερτή, Πελασγία, Ίσσα, κ.α. Στη μυθολογία αναφέρεται ότι ο πρώτος έποικός της ήταν ο Μάκαρας γυιός του Ηλίου, ο πιο φημισμένος από τους μυθικούς βασιλιάδες ο οποίος είχε πέντε κόρες: τη Μυτιλήνη, τη Μήθυμνα, την Ίσσα, την Άντισσα και την Αρίσβη, καθώς και τέσσερις γιους: τον Έρεσο, τον Κυδρόλαο, το Νέανδρο και τον Λεύκιππο.
Οι κόρες και οι γιοι του Μάκαρα έδωσαν τα ονόματά τους στις κυριότερες πόλεις της Λέσβου, τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα! Το σημερινό της όνομα «Λέσβος» προέρχεται από τον Λέσβο, γιο του Θεσσαλού ήρωα Λάπηθου, συζύγου της Μήθυμνας.
Η διαδρομή της Λέσβου μέσα στην ιστορία είναι σημαντική και εντυπωσιάκη, όπως άλλωστε και πολλών πόλεων και περιοχών της Ελλάδας. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι στο νησί αναπτύχθηκε πολιτισμός αντίστοιχος με το μυκηναϊκό, ο οποίος καταστράφηκε και το νησί ερημώθηκε μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα το 1529 π.Χ.
Το 1507 π.Χ. έρχονται οι Πελασγοί και το 1393-1184 π.Χ. την κατοικούν οι Αχαιοί.
Το 1000 π.Χ. περίπου ιδρύεται στη Λέσβο η Αιολική αποικία των Πενθιλιδών, η οποία αναπτύσσεται και ακμάζει, επεκτείνοντας την εποικιστική της δραστηριότητα στην απέναντι μικρασιατική ακτή που πήρε το όνομα «Μυτιληναίων Αιγιαλός». Στην περιοχή αυτή, κοντά στον τάφο του Αχιλλέα, οι Μυτιληναίοι έκτισαν την πόλη Αχίλλειο.
Στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. επεκτείνονται σε όλη την Τρωάδα και γίνονται ισχυρή ναυτική δύναμη.
Συμμαχούν με τους Αθηναίους, στη συνέχεια με τους Σπαρτιάτες, τιμωρούνται σκληρά από τους Αθηναίους και ακολουθούν την ίδια πορεία των άλλων αρχαίων ελληνικών πόλεων: ακμή, παρακμή.
Στη συνέχεια, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Σταυροφόροι, οι Σαρακηνοί, οι Λατίνοι ήταν κατά καιρούς κατακτητές του νησιού, το οποίο άλλοι λεηλάτησαν και άλλοι ελευθέρωσαν.
Στις 14 Οκτωβρίου του 1462 ήλθαν οι Τούρκοι οι οποίοι λεηλάτησαν, έσφαξαν και από τους 100.000 κατοίκους, άφησαν στο νησί μόνο τριάντα χιλιάδες.
Η Λέσβος απελευθερώθηκε τον Δεκέμβριο του 1912 και η πλήρης ενσωμάτωσή της με την Ελλάδα έγινε το 1914.
Το νησί υπήρξε μάρτυρας μίας ακόμη κατοχής κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο γερμανικός στρατός το κατέλαβε το 1941. Η κατοχή κράτησε ως το 1944.
Η Λέσβος σ' όλη τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της παρουσιάζει διαχρονικές πνευματικές προσωπικότητες: τον Τέρπανδρο (700 π.Χ.), δημιουργό της λυρικής ποίησης, τον Πιττακό (648 π.Χ.), έναν από τους εφτά σοφούς άνδρες της αρχαιότητας, τον Αρίωνα (625 π.Χ.), χαρισματικό λυρικό ποιητή και κιθαρωδό, τον Αλκαίο (600 π.Χ.), έναν επίσης εξέχοντα λυρικό ποιητή και την Σαπφώ (620 π.Χ.), την μεγαλύτερη ποιήτρια της αρχαιότητας, της οποίας τα ποιήματα διακρίνονται για το πάθος και την αισθαντικότητά τους, γεγονός που δίκαια της απέδωσε τον χαρακτηρισμό «Δεκάτη Μούσα».
Άλλες σημαντικές προσωπικότητες της αρχαιότητας είναι ο Θεόφραστος (372 π.Χ.), εξαίρετος φιλόσοφος και βοτανολόγος -γνωστός και ως ο «πατέρας» της Βοτανολογίας και ο Θεοφάνης (100 π.Χ.), σημαντικός ιστορικός και ακόλουθος του Πομπηίου στις εκστρατείες του στην Μικρά Ασία.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου