Οι γιορτές και τα πανηγύρια της Λέσβου συναρτώνται με τον «κύκλο του χρόνου». Με τον όρο αυτό προσδιορίζονται οι εκδηλώσεις που σχετίζονται με τα κομβικά κοινωνικά και θρησκευτικά δρώμενα ενός ημερολογιακού έτους, όπως τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα, οι Απόκριες, το Πάσχα, ο Κλήδονας, ο Δεκαπενταύγουστος και τα Εννιάμερα της Θεοτόκου, ή οι εορτές προστατών-Αγίων, με υπερτοπική ή τοπική αναγνώριση. Τα περισσότερα πανηγύρια πραγματοποιούνται προς τιμήν των Αγίων της Ορθόδοξης εκκλησίας σ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, ιδιαίτερα όμως τη θερινή περίοδο.
Η παράδοση των πανηγυριών συνδέεται κυρίως με τον αγροτικό χώρο, με επίκεντρα τόσο τις εκκλησίες των οικισμών, όσο και τα υπαίθρια εξωκλήσια. Παλαιότερα την οργάνωση των πανηγυριών αναλάμβαναν οι κοινότητες, οι επαγγελματικές συντεχνίες, καθώς και οι γεωργικοί και κτηνοτροφικοί σύλλογοι. Σήμερα, πολλά πανηγύρια διατηρούνται (και) με τη συμβολή πολιτιστικών συλλόγων ή των λέσβιων ομογενών, ενώ αρκετά έχουν πλέον ξεχαστεί.
Μερικά πανηγύρια είχαν περισσότερο «κλειστό» τοπικό χαρακτήρα, ενώ άλλα προσελάμβαναν μια «υπερτοπική» παλλεσβιακή διάσταση, προσελκύοντας μεγάλα πλήθη επισκεπτών /προσκυνητών, ακόμη και απο χριστιανικές κοινότητες της Μ. Ασίας (πριν το 1922). Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το πανηγύρι της Παναγίας στην Αγιάσο, καθώς και το πανηγύρι του Ταξιάρχη στον Μανταμάδο, όπου συνέρρεαν μέχρι το 1922 πλήθη προσκυνητών από την απέναντι Μικρασιατική ακτή, κυρίως τη Σμύρνη και το Αϊβαλί. Τα πανηγύρια αυτά διαρκούσαν πολλές μέρες και έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική ζωή του τόπου.
Τα μεγάλα, αλλά (ακόμη) και τα μικρότερα πανηγύρια έπαιζαν σημαντικό ρόλο στα λεσβιακά εμπορικά και βιοτεχνικά δίκτυα, αφού αποτελούσαν ευκαιρία για την έκθεση και πώληση διαφόρων αγροτικών και βιοτεχνικών προϊόντων, ή για την παρουσίαση και αγοραπωλησία ζώων. Σήμερα αυτή η διάσταση έχει εκλείψει, αλλά συνεχίζουν να αποτελούν χώρους διακίνησης φθηνών οικιακών και ψυχαγωγικών προϊόντων, καθώς και παιδικών παιχνιδιών πανελλαδικής και λεσβιακής παραγωγής.
Η εορταστική κοινωνικοποίηση στους χώρους των πανηγυριών ολοκληρώνεται με τη διασκέδαση και το χορό στα καφενεία και τις πλατείες των χωριών, με άφθονο ποτό, φαγητό και μουσική που παίζουν λεσβιακά μουσικά συγκροτήματα. Παλιότερα το ρεπερτόριο αυτών των συγκροτημάτων συμπεριελάμβανε αποκλειστικά συγκεκριμένους σκοπούς και τραγούδια κυρίως μικρασιάτικης προέλευσης, όπως ζεϊμπέκικα, καρσιλαμάδες, συρτούς και μπάλλους. Σήμερα ακολουθεί τα πανελλήνια μουσικά πρότυπα, αλλά εξακολουθεί να εμπλουτίζεται με ορισμένα «κλασσικά» «μικρασιάτικα», που έχουν διαχρονική επιτυχία.
Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ορισμένα έθιμα που εμφανίζονταν αποσπασματικά (μόνο) σε ορισμένα κεντρικά πανηγύρια, τείνουν σήμερα να προσλάβουν μια δομική υπερτοπική διάσταση που χαρακτηρίζει το σύνολο των λεσβιακών πανηγυριών. Ένα απ' αυτά, είναι η συμβολική περιφορά και η τελετουργική σφαγή ενός ανθοστολισμένου ταύρου με τη συνοδεία μουσικής, καθώς και η συνακόλουθη προετοιμασία του «κισκέκ», που καταναλώνεται συλλογικά από τους πανηγυριώτες και τους κατοίκους της κοινότητας.
Μια δεύτερη ακολουθία εθίμων, που αποκτούν σταδιακά παλλεσβιακή διάδοση, μετά τη δεκαετία του 1950, είναι αυτά που συνδέονται με την "κουλτούρα του αλόγου". Το άλογο κατέχει σήμερα σημαντική θέση στα λεσβιακά πανηγύρια. Οι αναβάτες στολίζουν τα άλογά τους με ιδιαίτερη καλαισθησία, ενώ συναγωνίζονται στην επίδειξη, τις φιγούρες και το χορό. Σε πολλά πανηγύρια πραγματοποιούνται (και) ιπποδρομίες με παλλεσβιακή συμμετοχή.
Τα μεγάλα παλλεσβιακά πανηγύρια με υπερτοπικό χαρακτήρα που αποτελούν μέχρι σήμερα κεντρικό σημείο αναφοράς στη κοινωνική και θρησκευτική ζωή του νησιού είναι:

• το πανηγύρι της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο στην Αγιάσο
• το πανηγύρι του Ταξιάρχη την Κυριακή των Μυροφόρων στον Μανταμάδο
• το πανηγύρι του Αγιου Χαράλαμπου ή του «Ταύρου», στην Αγία Παρασκευή (αλλά και στον Μανταμάδο και τη Νάπη)
• το πανηγύρι του Αγίου Ιγνατίου στη Μονή Λειμώνος στην περιφέρεια της Καλλονής.

Οι υπόλοιπες θρησκευτικές και κοσμικές εκδηλώσεις του «κύκλου του χρόνου» κατανέμονται διαχρονικά εξίσου στους αστικούς και αγροτικούς χώρους. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, η οργάνωσή τους ήταν αυθόρμητη: παρέες παιδιών συγκεντρώνονταν για να «πούν τα κάλαντα» στα σπίτια, ή παρέες γλεντιστών συνδιασκέδαζαν - πολλές φορές μεταμφιεσμένοι - την περίοδο της Αποκριάς. Η επιτέλεσή τους συνδεόταν στενά με το τοπικό, κοινοτικό πλαίσιο, αφού οι ανταλλαγές ευχών ή πειραγμάτων αφορούσαν πρόσωπα του άμεσου κοινωνικού περίγυρου.

Σήμερα τα έθιμα και οι πρακτικές που συνδέονται με τις συγκεκριμένες εκδηλώσεις αναβιώνουν μερικές φορές αβίαστα, αλλά πιο συχνά τελούνται υπο την καθοδήγηση και την αιγίδα των σύγχρονων δημοτικών αρχών σε συνεργασία με τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, οπότε προσλαμβάνουν και υπερτοπική διάσταση, με τη μετάκληση μουσικών συγκροτημάτων ή επαγγελματιών της ψυχαγωγίας, που προέρχονται από όλη τη Λέσβο και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Παράλληλα έχουν καθιερωθεί και ορισμένες "νέες" ετήσιες εορτές με ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως η Γιορτή του Ούζου και το Λεσβιακό Καλοκαίρι στη Μυτιλήνη, η Γιορτή της Σαρδέλλας στη Σκάλα Καλλονής, ο "Βατουσιανός Αύγουστος" στη Βατούσα, τα "Βενιαμίνεια" στο Πλωμάρι και πολλές άλλες.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου