Ο Προϊστορικός οικισμός Αρχοντικού Γιαννιτσών έρχεται να εμπλουτίσει την μέχρι πρότινος αποσπασματική εικόνα που είχαμε για την μακεδονική προϊστορία.
Ο οικισμός βρίσκεται νότια του συνοικισμού Αρχοντικό, ανάμεσα στην αρχαία Πέλλα και στα Γιαννιτσά, ενώ απέχει 4 χλμ από καθεμιά από αυτές τις δυο πόλεις. Έχει τη μορφή τούμπας- τράπεζας με ύψος 20 μ. περίπου και έκταση 128 στρεμμάτων.
Η θέση δεσπόζει στην περιοχή και επιπλέον δεν απείχε πολύ από την ακτογραμμή του Θερμαϊκού. Άλλωστε, η σχέση του οικισμού με τη θάλασσα επιβεβαιώνεται και από την ανεύρεση μεγάλου αριθμού θαλάσσιων όστρεων του τύπου Cerastoderma edule, τα οποία χρησιμοποιούσαν για τη διατροφή τους οι προϊστορικοί κάτοικοι του οικισμού.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως αλλεπάλληλες φάσεις ενός οικισμού που χρονολογείται στο τέλος της πρώιμης εποχής του Χαλκού και στην αρχή της μέσης εποχής του Χαλκού.
Μέσω της ραδιοχρονολόγησης ευρημάτων προέκυψε η χρονολογία 2.300- 1900 π. Χ. για τις κύριες φάσεις του οικισμού.
Η παλαιότερη φάση του οικισμού εντοπίστηκε στην Α. πλαγιά της τούμπας. Τα σπίτια ήταν πασσαλόπηκτα και οι τοίχοι σχηματίζονταν από στοιβαχτό πηλό, καλάμια και κλαδιά, που ίχνη τους έχουν σωθεί πάνω σε κομμάτια πηλού. Επίσης έχουν σωθεί ίχνη από την έμπυξη των ξύλινων πασσάλων στο έδαφος. Τα σπίτια ήταν χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο. Στα δάπεδα βρέθηκαν διάφορα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν στις οικοτεχνικές δραστηριότητες των κατοίκων. Ανάμεσά τους ήταν σφονδύλια από πηλό (για γνέσιμο και στρίψιμο της κλωστής), υφαντικά βάρη για τον αργαλειό, εργαλεία από λίθο, οστό ή μέταλλο, πελέκεις, οπείς, σμίλες, αξίνες.
Μεγάλος ήταν ο όγκος των αγγείων που συγκεντρώθηκε από τα δάπεδα των οικιών και το εκπληκτικό είναι ότι αρκετά από αυτά είναι ακέραια. Οι αρχαιολόγοι αναγνώρισαν αγγεία που χρησίμευαν για το φαγητό, το ποτό, το μαγείρεμα και για την αποθήκευση γεωργικών προϊόντων. Ξεχωρίζει η κατηγορία λεπτών στιλπνών μαύρων ή καστανών αγγείων, ενώ το κυρίαρχο σχήμα είναι αυτό του αμφορίσκου με υπερυψωμένες λαβές. Βρέθηκαν επίσης μικρές κανάτες (πρόχοι ) και αγγεία σε σχήμα μπολ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατηγορία των αποθηκευτικών αγγείων. Πρόκειται για πιθάρια με σχοινοειδή διακόσμηση. Μέσα σ' αυτά βρέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες απανθρακωμένοι σπόροι από μονόκοκκο σιτάρι και βελανίδια.
Οι ίδιοι καρποί ανακαλύφθηκαν σε ειδικούς λάκκους στο δάπεδο των σπιτιών όπου τα αποθήκευαν.
Επίσης, μέσα στις οικίες, έχει βρεθεί ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός από πήλινες κατασκευές, όπως χαμηλές εστίες και πλατφόρμες, που χρησίμευαν για το μαγείρεμα και τη θέρμανση των σπιτιών. Ο πιο συχνός τύπος αυτών των κατασκευών μοιάζει να είναι μικρός φούρνος με ελλειψοειδές σχήμα, θολωτή στέγαση και ένα μικρό πλευρικό άνοιγμα. Κάποια σπίτια είχαν περισσότερους φούρνους και σε τρεις περιπτώσεις βρέθηκε πλησίον τους ταφή μικρού παιδιού μέσα σε πίθο (εγχυτρισμός), πρακτική που ήταν συνηθισμένη κατά την νεολιθική περίοδο. Στα σπίτια επίσης βρέθηκαν λιγοστά ειδώλια και κοσμήματα
Η νεότερη φάση, που βρέθηκε στην κορυφή της τούμπας, χαρακτηρίζεται από οικήματα με λίθινα θεμέλια, που τα περισσότερα είναι κατεστραμμένα, εκτός από ένα που σώζεται σε καλή κατάσταση. Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτήριο διαστάσεων 4 Χ 3 μ., του οποίου τα θεμέλια σώζονται σε ύψος 46 εκ.
Χονδροειδής μονόχρωμη κεραμική, πιθάρια με σχοινοειδή διακόσμηση και εγχάρακτα αγγεία με γεωμετρικά μοτίβα σε ποικίλη διάταξη, γραμμές οριζόντιες, κατακόρυφες, λοξές διαγραμμισμένα τρίγωνα, σπείρες κλπ τα οποία τονίζονται μερικές φορές με άσπρη πάστα, είναι η χαρακτηριστική κεραμική της νεώτερης φάσης του οικισμού του Αρχοντικού.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου