Λείψανα νεολιθικής κατοίκησης έχουν εντοπιστεί στο σπήλαιο Χαρκαδιό. Στην εποχή του Χαλκού (3η - 2η χιλιετία π. Χ.) διαπιστώνεται μινωική (Λάκκες, Γαρίπα) και στη συνέχεια μυκηναϊκή επίδραση (Κάστελλος) στο νησί.

Κοντά στο Μεγάλο Χωριό, στα Β. του νησιού εντοπίζεται ο σημαντικότερος, πιθανότατα πρώιμος, δωρικός οικισμός με την ακρόπολη στην κορυφή (Κάστρο) και την πόλη του 4ου αι. π. Χ. στη Ν. πλαγιά του λόφου. Πυργοειδή άνδηρα εντυπωσιακά σε ύψος στήριζαν τα σπίτια, ενώ στο ισόγειο πίσω από το άνδηρο ήταν σκαμμένη η οικιακή δεξαμενή.

Η πόλη Τήλος φαίνεται ότι αναπτύχθηκε από τους κλασικούς χρόνους και ύστερα. Χαμηλότερα από την πόλη, εντοπίστηκε το νεκροταφείο. Στον κόλπο Λιβάδια, βρέθηκαν ερείπια από αρχαίο φρούριο. Βόρεια του Μεγάλου Χωριού, κοντά στην εκκλησία των Ασωμάτων, αποκαλύφθηκαν παλαιοχριστιανικοί τάφοι.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

ΚΑΣΤΕΛΟ (ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ):
ΒΡΑΧΩΔΕΣ ΥΨΩΜΑ ΜΕ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΆΝΝΑΣ (15ΟΣ ΑΙ.).
ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΑΓΡΙΟΣΥΚΙΑΣ (15ΟΥ ΑΙ. - ΛΙΒΑΔΙΑ):
ΜΕ ΕΡΕΙΠΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.
ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ Η ΣΤΑΥΡΟΥ (ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ)
ΤΟΥ ΑΓ. ΣΤΕΦΑΝΟΥ Η ΡΟΥΚΚΟΥΝΙ (ΛΙΒΑΔΙΑ)
ΤΗΣ ΜΙΣΑΡΙΑΣ (1366 - 1500)
ΜΕ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΑΡΙΘΜΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ.
ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΕΝΤΟΠΙΣΤΗΚΑΝ ΤΑΦΟΙ (5ΟΣ ΑΙ. Π.Χ ) ΚΑΙ ΟΣΤΡΑΚΑ ΑΠΟ ΑΓΓΕΙΑ.
ΤΜΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ):
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΒΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΑΞΙΑΡΧΗ.
ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΜΙΝΩΙΚΗΣ
(ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ, ΛΑΚΚΙΑ) ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (ΛΙΒΑΔΕΙΑ, ΚΑΣΤΕΛΟΣ).
ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ (ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ):
ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΒΩΜΟΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΟ ΤΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ.
ΚΑΣΤΡΟ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ (ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ).
ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΗ ΤΟ ΝΕΡΟ (ΓΕΡΑ):
ΠΗΓΗ & ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΙ ΠΟΡΤΟΛΑΝΟΥΣ ΤΟΥ 1500.
ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ:
ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΟ ΧΩΡΙΟ, ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΠΠΟΤΕΣ (15ΟΣ ΑΙ.) ΜΕ ΩΡΑΙΑ ΡΥΜΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΙΚΗ ΘΕΑ. ΑΡΙΘΜΟΥΣΕ 750 ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930, ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΧΩΡΙΟ - ΦΑΝΤΑΣΜΑ. ΤΑ ΜΟΝΑ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΜΕΝΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΗ. Η ΕΡΗΜΩΣΗ ΑΡΧΙΣΕ ΒΑΘΜΙΑΙΑ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗΚΕ Η ΑΠΕΙΛΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΡΥΘΗΚΑΝ ΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ. ΤΑ ΜΟΝΟΧΩΡΑ ΣΠΙΤΙΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΣΤΕΓΕΣ ΚΑΙ ΠΟΡΤΟΠΑΡΑΘΥΡΑ, ΑΦΟΥ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΑ ΠΗΡΑΝ ΜΑΖΙ ΤΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΕΓΚΑΤΕΛΕΙΨΑΝ ΤΟ ΧΩΡΙΟ.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου