Στο ισόγειο του Αρχαιολογικού Μουσείου, στην πρώτη αίθουσα εκτίθενται τα ευρήματα από την προϊστορική εγκατάσταση στην ηφαιστειογενή νησίδα Γυαλί, απέναντι από τη Νίσυρο, τα οποία χρονολογούνται στην Τελική Νεολιθική περίοδο (4η χιλιετία π. X.)
Στη συνέχεια, σε μεγάλο ενιαίο χώρο εκτίθενται τα πλούσια ευρήματα από τη νεκρόπολη της αρχαίας πόλης, τα οποία χρονολογούνται στην αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική περίοδο. Τα πλούσια κεραμικά ευρήματα, κυρίως επίπεδα πινάκια (πιάτα) διακοσμημένα με γραπτές παραστάσεις που αποπνέουν ζωντάνια, ανήκουν σε χαρακτηριστικό ρυθμό της ανατολικής Δωρίδας και αποδίδονται στο εργαστήριο της Νισύρου αν και δεν φαίνεται πιθανό να παράγονταν στο νησί. O 4ος αι. π. X., ο αιώνας της μεγάλης ακμής για τη Νίσυρο, τότε που έγινε και η οχύρωση της πόλης, η οποία βρίσκεται στο χαμηλό λόφο νοτιοδυτικά του Mανδρακιού αποτυπώνεται με χαρακτηριστικές φωτογραφίες, για πληρέστερη ενημέρωση των επισκεπτών. Επίσης εκτίθενται ευρήματα από το εκτεταμένο νεκροταφείο των κλασικών χρόνων (4ος π. X.) στην περιοχή του Αϊ-Γιάννη, καθώς και από τους τάφους που βρέθηκαν στη νότια πλευρά του λόφου του Παλιόκαστρου, όπου βρέθηκαν άφθονα κτερίσματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν ερυθρόμορφα ή μελαμβαφή αγγεία, (τα περισσότερα είχαν εισαχθεί από την Αττική), πολλά πήλινα ειδώλια και λιγοστά κοσμήματα.
Σε μια μικρή προσθήκη έχει γίνει αναπαράσταση τμήματος του κλασικού νεκροταφείου με την τοποθέτηση επάνω σε στρώμα χώματος τριών ταφικών πίθων και μιας σαρκοφάγου με τα ευρήματα της κάθε ταφής. Από τον 3ο αι. π. X., από κιβωτιόσχημους τάφους, εκτίθενται κτερίσματα ανάμεσά τους πήλινα και λιγοστά γυάλινα αγγεία.
Υπάρχουν επίσης γλυπτά, με χαρακτηριστικότερα το κάτω τμήμα επιτύμβιου αναγλύφου με παράσταση καθιστής γυναίκας (τέλος του 5ου αι. π. X.) και βάση πολεμικού αναθήματος με ανάγλυφη απεικόνιση στρατιωτικής εξάρτυσης (2ος αι. π. X.). Επίσης, στα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνονται επιγραφές, ανάμεσα στις οποίες ψηφίσματα, τιμητικές επιγραφές, αναθηματικές επιγραφές στις κύριες θεότητες του νησιού, ενεπίγραφες βάσεις αγαλμάτων και επιτύμβιες στήλες, καθώς και επιτύμβια ανάγλυφα των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, προϊόντα άτεχνης εργασίας επαρχιακού εργαστηρίου.
Στον κάτω όροφο του Μουσείου εκτίθενται ευρήματα και φωτογραφίες από την παλαιοχριστιανική, βυζαντινή και μεταβυζαντινή Νίσυρο: παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα του 5ου και 6ου αι. μ.Χ., απεικόνιση του μεσοβυζαντινού τέμπλου από το καθολικό της Παναγίας Σπηλιανής, τμήματα τοιχογραφιών από τις βυζαντινές εκκλησίες του νησιού, εποπτικό υλικό σχετικό με τις σημαντικότερες εκκλησίες και τα ιπποτικά κάστρα, φορητές εικόνες από τις μεταβυζαντινές εκκλησίες της Νισύρου.
Παράλληλα, εκτίθενται επίσης μεταβυζαντινά πινάκια που ανελκύστηκαν από ναυάγιο κοντά στο νησί. Τέλος στον αύλειο χώρο του Μουσείου, προστατευμένα από κτιστά στέγαστρα, θα δείτε διάφορα γλυπτά μαρμάρινα μέλη, όπως μεγάλα γλυπτά, βάσεις αγαλμάτων, επιτύμβια ανάγλυφα κ.ά.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
