Η μονή Τιμίου Προδρόμου της Βέροιας είναι χτισμένη στους πρόποδες των Πιερίων πάνω από τον ποταμό Αλιάκμονα, και αποτελεί ένα από τα ιστορικά μοναστικά κέντρα της περιοχής καθώς ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα.
Στη μονή ασκήτεψαν μεγάλες μορφές του μοναχισμού, μεταξύ τους ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, ο Άγιος Θεωνάς, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Όσιος Αντώνιος και ο Όσιος Θεοφάνης. Στα μέσα του 19ου αιώνα πήρε την σημερινή της μορφή. Σήμερα λειτουργεί σαν ανδρικό μοναστήρι.
Η μορφή της Μονής είναι φρουριακή και ο εξωτερικό τείχος του μοναστηριακού συγκροτήματος κτίσθηκε το 1867. Την ίδια περίοδο πρέπει να έγινε μια γενική ανακαίνιση του μοναστηριού. Η είσοδος της Μονής είναι αρκετά εντυπωσιακή καθώς είναι κτισμένη με πωρόλιθους και κόκκινες πήλινες πλάκες. Απέναντι από την είσοδο υπάρχει πέτρινο κιόσκι με κρήνη με άφθονο πηγαίο νερό.
Οι ξύλινες πύλες της εποχής, ορθώνονται επιβλητικές, γεμάτες από πλατυκέφαλα καρφιά για προστασία. Εισερχόμενος κανείς δια μέσου αυτών βρίσκεται στο πρώτο αίθριο, την αυλή των ξενώνων. Παλιότερα υπήρχε ακόμη μια πτέρυγα δεξιά, αλλά κάηκε το 1920. Στο σημείο εκείνο φιλοξενούνται κατοικίδια ζώα για εξυπηρέτηση των αναγκών της Μονής.
Ανεβαίνοντας τις σκάλες βρίσκεσαι μπροστά σε μια ακόμη πύλη, πολύ μικρότερη από την πρώτη, με εντοιχισμένη πλάκα στο υπέρθυρο, πάνω στην οποία είναι σκαλισμένο σκαρίφημα του Προδρόμου κι η ημερομηνία ανακαίνισης, 1835. Διερχόμενοι τη στενή πύλη και το επίσης στενό διαδρομάκι που ακολουθεί, βρισκόμαστε στη δεύτερη στενόμακρη αυλή των κοινόχρηστων χώρων. Δεξιά είναι το Συνοδικό (το επίσημο σαλόνι), το Αρχονταρίκι (χώρος υποδοχής όλων των επισκεπτών), δια μέσου αυτού το Μαγειρείο και ή Τράπεζα (τραπεζαρία) της μονής.
Στα αριστερά υπάρχει μια σπηλιά η οποία χρησιμοποιείται ως φυσικό ψυγείο καθώς έχει χαμηλή θερμοκρασία χειμώνα-καλοκαίρι. Το μέρος αυτό ονομάζεται «κρυολόγος» και χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση τροφίμων, όπως τυρί, κρασί, φρούτα και λαχανικά. Παρακάτω αριστερά υπάρχει μια κρήνη πετρόχτιστη κι επάνω της ένα κιόσκι με ξύλινη κατασκευή.
Το «Καθολικό» της μονής βρίσκεται ακριβώς απέναντι. Η εκκλησία έχει νάρθηκα τσιμεντένιο, κτισμένο τη δεκαετία του 1970, αλλά το υπόλοιπο κτίσμα είναι πέτρινο. Το χαμηλότερο τμήμα είναι καλοφτιαγμένο με ωραίες διακοσμήσεις. Πιθανόν να είναι κατάλοιπο παλαιότερου ναϊκού οικοδομήματος, γιατί τα χαμηλότερα παράθυρα του είναι βυζαντινά. Το ψηλότερο τμήμα του ναού, είναι πιο πρόχειρα φτιαγμένο και τα παράθυρα του έχουν σχήμα οξυκόρυφης αψίδας. Ο ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο τρίκλιτης βασιλικής. Το τέμπλο του 1835, είναι ολόγλυφο, με θαυμάσιες κολώνες και πολλές θρησκευτικές παραστάσεις (απότομη της κεφαλής του Προδρόμου, Ευαγγελισμός, Μυστικός Δείπνος, η Γη της Επαγγελίας κ.ά.). Συμπληρώνεται από χρυσωμένα βημόθυρα τα οποία πρέπει να είναι παλαιότερης εποχής. Οι δεσποτικές εικόνες στο τέμπλο, της Θεοτόκου και του Προδρόμου είναι κατασκευασμένες πριν την καταστροφή του 1822. Οι υπόλοιπες, από λιγότερο επιδέξιο χέρι, μάλλον έγιναν λίγες δεκαετίες αργότερα. Η οροφή του Ναού είναι μακεδονικής τεχνοτροπίας, ξύλινη και πολύχρωμη, όπως ακριβώς κι ο Δεσποτικός θρόνος. Όλη η σκεπή στηρίζεται σε οκτώ κολώνες (οι οποίες είναι ατόφιοι κορμοί δένδρων). Το δάπεδο, παλιότερα ήταν στρωμένο με πήλινο οκτάγωνικό πλακάκι αλλά την δεκαετία του 1960 το αντικατέστησαν με τις παλιές μαρμάρινες πλάκες του Μητροπολιτικού Ναού της Βέροιας.
Στο χώρο του Ναού φυλάσσονται και τα ιερά λείψανα. Μπροστά στο τέμπλο, κοντά στην εικόνα του Προδρόμου βρίσκεται το λείψανο από την τίμια χείρα του Βαπτιστού Ιωάννου, σταλμένο από τη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους πριν μερικούς αιώνες μαρτυρούμενο από τα αρχεία της Μονής τους. Μέσα στο Άγιο Βήμα σε κατάλληλα κατασκευασμένη προθήκη υπάρχουν και τα υπόλοιπα άγια λείψανα των Αγίων Αναργύρων, Αγίου Μόδεστου, Αγίου Χαραλάμπους, Αγίου Τρύφωνα, Αγίου Μακαρίου, Αγίου Χρυσοστόμου, Αγίου Αρτεμίου, Αγίου Παντελεήμονος, Αγίου Αντύπα Περγάμου, Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αγίου Θαλελαίου, Αγίας Βαρβάρας, Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, Αποστόλου Λουκά και άλλα μικρότερα τεμάχια.
Στην αριστερή πλευρά του τέμπλου βρίσκεται ή Τίμια Κάρα του Αγίου Κλήμη Αχρίδος, τον οποίο η Μονή θεωρεί ως δεύτερο προστάτη της.
Στη δεύτερη αυλή, υπάρχει μια μικρή στοά. Επάνω της είναι χτισμένο το παλιό ηγουμενείο και το δωμάτιο του Τούρκου επιτρόπου. Δεξιά απ' τη στοά είναι το μικρό βιβλιοπωλείο και εκθετήριο της Μονής. Λίγο πιο δεξιά είναι μια απλωταριά πού έχει θαυμαστή θέα προς τον ποταμό Αλιάκμονα. Η τάφρος που φαίνεται ανάμεσα στο τείχος και το Καθολικό χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για να συνάζονται τα κοπάδια της Μονής.
Περνώντας τη στοά βγαίνουμε στην αυλή των κελιών, δηλαδή των δωματίων των μοναχών. Πρόκειται για το πιο απόμερο και ήσυχο σημείο της Μονής. Εάν κλείσει η πόρτα της στοάς τότε απομονώνονται τα κελιά πλήρως. Αριστερά βρίσκονται δύο σκαφτές στο βράχο δεξαμενές νερού.
Ανεβαίνοντας τις λίγες σκάλες δεξιά μας είναι το κτίριο που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα ως ιεροδιδασκαλείο.
Αμέσως μετά βρίσκεται το Παρεκκλήσιο της Μεταμόρφωσης πού αποτελεί το κόσμημα της Μονής. Είναι κτισμένο τον 16° αιώνα και στο εσωτερικό του σώζονται μεγάλης αξίας τοιχογραφίες. Εκεί γίνονται οι καθημερινές ακολουθίες των πατέρων εκτός των Σαββατοκύριακων και των εορτών. Λέγεται πως ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός λειτούργησε στο παρεκκλήσι αυτό. Στον Νότιο τοίχο του, βρίσκεται μια στενή είσοδος η οποία οδηγεί στο σπήλαιο που ασκήτευσε ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω. Για πρακτικούς λόγους πρόσφατα ανοίχθηκε εξωτερική είσοδος στη σπηλιά και αυτή του παρεκκλησίου παραμένει κλειστή.
Κοντά στη Μονή βρίσκονται πολλά ασκηταριά, όπως το σπήλαιο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
