Η χώρα πήρε το όνομα Βοιωτία από τον Βοιωτό, γιό του Ιτώνου και της νύμφης Μελανίππης. Ο Βοιωτός αναφέρεται σαν εγγονός του Αμφικτύωνα. Πιστευόταν ακόμη ότι στον χώρο της Βοιωτίας γεννήθηκαν θεοί, ο Ηρακλής και ο Διόνυσος και ότι το βουνό Ελικών ήταν η κατοικία των Μουσών και του Απόλλωνα. Ακόμα, στον Κάδμο, τον οικιστή των Θηβών, ο ίδιος ο Ζευς έδωσε για γυναίκα του την Αρμονία - κόρη του Άρη και της Αφροδίτης - και στο γάμο τους, στην Καδμεία, την ακρόπολη των Θηβών, μαζεύτηκαν όλοι οι θεοί. Είναι μοναδικός για την αρχαιότητα ο συνδυασμός της Βοιωτίας με τον Κάδμο, που ήρθε κατά την παράδοση από την Φοινίκη φέρνοντας τα "Κάδμια γράμματα". Οι ανασκαφές του μυκηναϊκού ανακτόρου της Θήβας έφεραν στο φως μεγάλους ψευδόστομους αμφορείς που έφεραν πάνω τους γράμματα της γραμμικής Β. Η ανακάλυψη προκάλεσε ζωηρή αίσθηση. Οι ανασκαφές στο ίδιο ανάκτορο μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο απέδειξαν την έκταση των εμπορικών συναλλαγών της Θήβας με τα μεγάλα κέντρα του ανατολικού πολιτισμού (Συρία, Μεσοποταμία κ.α).
Η Βοιωτία είναι περιοχή με πανάρχαιο πολιτισμό. Εκτός από τις μαρτυρίες των μύθων, η ανασκαφική έρευνα έχει δείξει ότι στο χώρο αυτό άνθησαν για πολλούς αιώνες από την νεολιθική ακόμα περίοδο, συνοικισμοί με αξιόλογο πολιτισμό όπως ο Ορχομενός, η Χαιρώνεια, η Εύτρηση, η Ελάτεια, η Θήβα, η περιοχή γύρω από την Κωπαίδα κ.α. Η ευφορία της γης της προσείλκυσε από νωρίς και η αρχαία παράδοση αναφέρει ένα πλήθος λαών που την κατοίκησαν. Από αυτούς σπουδαιότεροι ήταν οι Πελασγοί, οι Μινύες, οι Λέλεγες, οι Σπαρτοί, οι Καδμείοι κ.α. Μερικοί από αυτούς φαίνεται ότι έφτασαν στη Βοιωτία από την Θεσσαλία. Όχι μόνο οι μύθοι, αλλά και οι θρησκευτικές λατρείες, με κοινά επίθετα των θεών, μαρτυρούν την μεταφορά πολιτιστικών στοιχείων αλλά καιολόκληρων πληθυσμών από τη Θεσσαλία στην Βοιωτία. Την ίδια βεβαιότητα προσφέρουν και ορισμένα τοπωνυμία κοινά στις δύο περιοχές. Τα πανάρχαια ονόματα της Βοιωτίας είναι Αονία και Ωγυγία .

ΛΙΒΑΔΕΙΑ
Κατά μια παράδοση, η πόλη ονομαζόταν παλαιότερα Μίδεια και ήταν χτισμένη σε λόφο. Αργότερα μετονομάστηκε σε Λεβάδεια από τον Αθηναίο Λέβαδο, που εγκατέστησε τους κατοίκους στην πεδιάδα.

ΘΗΒΑ
Χτίστηκε κατά την αρχαιότητα από τον μυθολογικό ήρωα Κάδμο και έχει μεγάλη ιστορική και μυθολογική σημασία. Από τους πιο σημαντικούς Θηβαίους ήταν ο Επαμεινώνδας, μεγάλος αρχαίος στρατηγός που έκανε τη Θήβα ηγεμονεύουσα της Ελλάδας, και ο Πελοπίδας, ο αρχηγός του διάσημου Ιερού Λόχου.
Κατά την αρχαιότητα η ακρόπολη των Θηβών ονομαζόταν "Καδμεία", υποδηλώνοντας έτσι τον ιδρυτή της. Το πληθυντικό του ονόματός της οφείλεται στις περίφημες Δεκατέσσερις πύλες της, που συνδέονται στενά με τον μύθο της Νιόβης.
Θήβαι επίσης, κατά την αρχαιότητα, ονομαζόταν το σημερινό ίσως Κάρνακ της Αιγύπτου. Το όνομά της φέρεται να είναι παραφθορά της αιγυπτιακής λέξης "η πόλη".
Η Θήβα, η γενέτειρα του μυθικού ήρωα Ηρακλή και έξοχων ανδρών, όπως ο Πίνδαρος και Επαμεινώνδας, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στις υποθέσεις της Ελλάδος, από την αρχή της ιστορίας της, καθώς μαρτυρούν οι πολλοί μύθοι της πόλεως.
Αν και δεν υπήρξε μεγάλη δύναμη, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, χάρη στην μεγαλοφυΐα του Επαμεινώνδα και τον άριστα εκπαιδευμένο στρατό της, οδηγούμενο από τον Ιερό Λόχο, πήρε την ηγεμονία της Ελλάδος, νικώντας την αήττητη Σπάρτη.
Ανάμεσα σε άλλες επιτεύξεις, ήταν και η δημιουργία συμμαχίας υπό την ηγεμονία της, η οποία ένωνε σχεδόν όλες της πόλεις της Βοιωτίας.
Η Θήβα εδώ και 5.000 χρόνια είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία και στη μυκηναϊκή ακρόπολη, την Καδμεία. Η ακρόπολη αυτή είχε τείχη κυκλώπεια που σώζονται ακόμη σε μερικά σημεία. Σπουδαίες μορφές της μυθολογίας και της ιστορίας πέρασαν από αυτή. Ο θεος Ηρακλής, ο θεός του κρασιού Διόνυσος, ο τραγικός βασιλιάς Οιδίποδας, ο ποιητής Πίνδαρος, οι στρατηγοί Επαμεινώνδας και Πελοπίδας. Κατά την ακμή της βυζαντινής αυτοκρατορίας υπήρξε επί 4 αιώνες πρωτεύουσα του θέματος της Ελλάδος. Μεγάλη ακτινοβολία παρουσιασε επί των ημερών του Αγίου Ιωάννου του Καλοκτένους ο οποίος είναι και ο τοπικός πολιούχος.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Θήβες ιδρύθηκαν από τον Κάδμο, γιο του Αγήνορα, βασιλιά της Φοινίκης και της Τηλέφασσας, αδελφό του Φοίνικα του Κίλικα και της Ευρώπης.Όταν ο Δίας έκλεψε την Ευρώπη,ο Κάδμος άρχισε να ψάχνει για την αδελφή του. Σαν έφτασε στους Δελφούς, πήρε διαταγή από τον Απόλλωνα να σταματήσει το ψάξιμο και να ακολουθήσει μιαν αγελάδα.... Στο μέρος που θα γονάτιζε η αγελάδα, εκείνος έπρεπε να ιδρύσει μια πόλη.
Έτσι χτίστηκε η ακρόπολη των Θηβών, η Καδμεία, τα τείχη της οποίας σε μερικά σημεία σώζονται ακόμα και σήμερα. Κατασκευάστηκαν από τον Αμφίονα και τον Ζήθο, από την γυναίκα του οποίου (Θήβη) πήρε το όνομα της η μετέπειτα πόλη των Θηβών. Ο Κάδμος σκότωσε ένα δράκοντα, που φύλαγε μια πηγή του ?ρη και έκανε καταστροφές στην πόλη.Η Αθηνά τον συμ- βούλεψε να φυτέψει τα δόντια του δράκου από τα οποία φύτρωσαν οπλισμένοι άντρες που ονομάστηκανΣπαρτοί. Αυτοί σκοτώθηκαν μεταξύ τους εκτός από πέντε,και αυτοί ήταν οι πρόγονοι των Θηβαίων. Στην περιοχή της Θήβας υπήρχαν πολλά ιερά από τα οποία το πιο ονομαστό ήταν του Απόλλωνα Ισμηνίου.
Γύρω από την ακρόπολη υπάρχουν λόφοι που χρησιμοποιούνταν για νεκροταφεία..Εκεί υπάρχει ένα υπαίθριο ιερό του Ηρακλή. Εικάζεται ότι η Θήβα πρωτοκατοικήθηκε από Προέλληνες ανατολικής καταγω- γής, πιθανότατα Κάρες, στα τέλη της τρίτης χιλιετηρίδας.Η Θήβα έγινε αρχηγός της Βοιωτικής συμμαχίας και υπήρξε ισχυρός αντίπαλος της Αθήνας. Το 382 π.Χ. καταλήφθηκε από τους Σπαρτιάτες αλλά απελευθερώθηκε το 379 π.Χ. από τον Πελοπίδα. Το 371 π.Χ., ο Επαμεινώνδας νίκησε στα Λεύκτρα τη Σπάρτη και κατέλυσε την σπαρτιατική ηγεμονία στον ελληνικό χώρο.
Η πόλη άρχισε να παρακμάζει μετά την ήττα στη μάχη της Μαντινείας το 362 π.Χ.. Ο Φίλιππος κατέκτησε την πόλη το 338π.Χ. ενώ ο Μέγας Αλέξανδρος την κατέστρεψε ολοκληρωτικά το335 π.Χ. αφήνοντας άθικτη μόνο την κατοικία του Πινδάρου. Ο Κάσσανδρος ξανάκτισε την πόλη το 316 π.Χ. Το 197 π.Χ. την Θήβα κατέλαβαν οι Ρωμαίοι.
Η πόλη ξαναγνώρισε ακμή όταν κατά την περίοδο του Βυζαντίου αναπτύχθηκε η μεταξουργία. Η ακμή της συνεχίστηκε και κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Από την περίοδο αυτή σώζο νται δύο πύργοι κοντά στο σημερινό μουσείο.
Το 1460 έπεσε στα χέρια των Τούρκων και απελευθερώθηκε το 1829 αφού υπέστη σοβαρές καταστροφές κατά τη διάρκεια της επανάστασης του '21.

ΑΡΑΧΩΒΑ
Η Αράχωβα ή Ράχωβα [(ράχις + ώβά ), που σημαίνει την ένωση σε μια πόλη των κατοίκων, που ζούσαν σε μικρούς οικισμούς, «τας ώβάς», στις ράχες της περιοχής], όπως ήταν γνωστή ως τα χρόνια της Επανάστασης, είναι χτισμένη στις νότιες ράχες του Παρνασσού, όπως μαρτυρεί και το όνομά της, σε υψόμετρο 900-1000 μέτρα, αριθμεί 4158 κατοίκους (απογραφή 2001) και απέχει από την Αθήνα 160 χλμ.
Η περιοχή της Αράχωβας έχει πανάρχαιη ιστορία. Είναι γεμάτη από αρχαίες οικίσεις, που ανάγονται ως το 1200 π.χ., και διάσπαρτα ίχνη της αρχαιότητας από τον Παρνασσό ως το Ζεμενό κι ως κάτω στην κοιλάδα του Πλειστού. Στο Κωρύκειο Aντρο τα αρχαιότερα ίχνη ανάγονται στα νεολιθικά χρόνια (3000 π. χ. περίπου). Στη δυτική πλευρά της Αράχωβας υπήρχε η Ανεμώρεια ή Ανεμώλεια (2), πόλη ομηρική, αναφερόμενη απ' τον Όμηρο μαζί με την Κυπάρισσο (3), που τοποθετείται στα ανατολικά της Αράχωβας. Αρχαιότατη πόλη η Λυκώρεια, ψηλά στον Παρνασσό μας οδηγεί στον καιρό του Κατακλυσμού. Τότε στη Λιάκουρα, την πιο ψηλή κορυφή του βουνού (2457 μ.) στάθηκε η κιβωτός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, που γέννησαν τον Έλληνα, γενάρχη των Ελλήνων. Αλλά και το ίδιο όνομα Παρνασσός, λέξη προελληνική, μας φέρνει στα βάθη του χρόνου, πριν από το 2000 π. χ.
Με διαρκή ιστορική ζωή η περιοχή εμφανίζει οικισμούς και στα βυζαντινά χρόνια (παλαιοχριστιανικοί οικισμοί Πάνιας).

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου