Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, οι Θεσπρωτοί είναι απόγονοι των Πελασγών ή του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, από τους οποίους γεννήθηκε ο Έλλην, ο γενάρχης των Ελλήνων. Από τη Θεσπρωτία οι Έλληνες μετοίκησαν στη Θεσσαλία, στη Φθία και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, η ιστορική αλήθεια καλύπτεται από το μύθο, ωστόσο ίσως είναι αλήθεια ότι η Θεσπρωτία είναι η κοιτίδα του Ελληνισμού. Άλλωστε μια από τις σπουδαιότερες προϊστορικές πολιτείες της ήταν η Έλλα. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι σημαντικότερες πόλεις ήταν: η Παραμυθιά, οι Φιλιάτες και το Μαργαρίτι. Σημαντικά για τη διακίνηση των προϊόντων προς τα Γιάννενα σημεία, ήταν η Σαγιάδα και το πέρασμα του Ελευθεροχωρίου, όπου ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων έχτισε το σωζόμενο και σήμερα κάστρο του. Το 1604, ο Διονύσιος ο Σκυλόσοφος, προσπάθησε να ξεσηκώσει σε επανάσταση το Φανάρι, εξασφαλίζοντας τη βοήθεια του αντιβασιλέα της Νεάπολης και των ιπποτών της Μάλτας. Δυστυχώς, τα σχέδιά του προδόθηκαν. Μετά την αποτυχία της επανάστασης στα Γιάννενα το 1612, ο Διονύσιος ο Σκυλόσοφος και ο επίσκοπος Φαναρίου Σεραφείμ, βρήκαν μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι αγάδες της Θεσπρωτίας, ήταν φεουδάρχες και οι πύργοι τους (κουλιές), υπάρχουν μέχρι και σήμερα στην Παραμυθιά, το Μαργαρίτι και στον πύργο Ραγίου. Στο χώρο της Θεσπρωτικής γης, μια ομάδα χωριών δε μπορούσε να ανεχθεί τη δουλεία: Σούλι, Αβαρίκος, Σαμονίβα, Κιάφα και άλλα επτά χωριά χτισμένα στις πλαγιές ενός άγονου οροπεδίου, συγκροτούν μια μικρή Σουλιώτικη δημοκρατία με κόμματα - φάρες όπως οι Τζαβελαίοι και οι Μποτσαραίοι. Αυτή η κοινοπολιτεία των 14 χωριών, εισέπραττε χρηματικές εισφορές από τους μπεήδες και τους αγάδες της Παραμυθιάς, του Μαργαριτίου και της Μαζαρακιάς. Το 1792, ο Αλή Πασάς μάχεται εναντίον του Σουλίου και γνωρίζει πανωλεθρία. Το 1799 επιχειρεί και πάλι την κατάληψη του Σουλίου. Μετά από τριετή αποκλεισμό, οι Σουλιώτες αναγκάζονται να συμφωνήσουν σε εκπατρισμό. Ο καλόγερος Σαμουήλ παραμένει στο Κούγκι και όταν φτάνουν οι Τούρκοι, το ανατινάζει. Οι Τούρκοι τότε και σε αντίθεση με τα συμφωνηθέντα, κυνηγούν τους Σουλιώτες. Εξήντα γυναίκες πέφτουν στο γκρεμό του Ζαλόγγου για να αποφύγουν την αιχμαλωσία, και τα παγωμένα νερά του Αχελώου στο Σέλτζο γίνονται τάφος για εκατοντάδες γυναικόπαιδα. Από τους ξεριζωμένους Σουλιώτες, μόνο ένα τμήμα που έφτασε στην Πάργα κατάφερε να σωθεί. Η Πάργα, ως το 1797 ήταν στην εξουσία των Ενετών. Μετά πέρασε διαδοχικά στα χέρια Γάλλων, Ρώσων, και Άγγλων, οι οποίοι το 1819 την πούλησαν στον Αλή Πασά. Έτσι οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να εκπατριστούν. Μετά το θάνατο του Αλή Πασά, το 1822, η Θεσπρωτία επέστρεψε στην κυριαρχία του Σουλτάνου, ως το 1913, οπότε και ελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στρατό.

Πηγή: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
http://foundation.parliament.gr/