ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

3000- 2800 π.Χ. Αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν την ύπαρξη της αρχαία Κυδωνίας
2800 - 1150 π.Χ. Μινωικός πολιτισμός. Η αρχαία Κυδωνία είναι μια από τις ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης
1η χιλιετία μ.Χ Η Κυδωνία επικρατεί έως τον 7ο αι. μ.Χ.
823 - 961 μ.Χ. Αραβοκρατία
961 - 1252 μ.Χ. Βυζαντινή περίοδος
1252 - 1645 μ.Χ. Ενετοκρατία
1645 - 1897 μ.Χ. Τουρκοκρατία
1898 μ.Χ. Ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας. Τα Χανιά πρωτεύουσα της Κρήτης
1913 μ.Χ. Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα

Στα βουνά της Κρήτης, γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Κρηταγενής Δίας. Ο Μίνωας αναφέρεται στην μυθολογία ως γιος του Δία και της Ευρώπης. Η μινωική Κρήτη με τις ενενήντα πόλεις και τα παλικάρια τους αναφέρονται και από τον Όμηρο στην Ιλιάδα.Τα ευρήματα των ανασκαφών αποδεικνύουν ότι το νησί κατοικούνταν ήδη κατά την νεολιθική εποχή. Την εποχή του Χαλκού αναπτύχθηκε στο νησί ο μινωικός πολιτισμός, ιδιαίτερα από το 1900 π.Χ. μέχρι την ξαφνική διακοπή της εξέλιξής του κάπου γύρω στα 1500 π.Χ. Η Κνωσός υπήρξε το λαμπρό κέντρο του. Οι Μινωίτες είχαν υπό το έλεγχό τους το εμπόριο στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και συγκέντρωσαν μεγάλο πλούτο. Στο νομό Χανίων, έχουμε αρχαιολογικά ευρήματα αυτής της περιόδου στον οικισμό στο λόφο του Καστελλιού. Εκεί βρισκόταν ο σημαντικότερος μινωικός οικισμός ku-do-ni-ja (Κυδωνία), κάτω από την σημερινή πόλη των Χανίων. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα που εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Χανίων. Στο νομό βρίσκονται επίσης πολλοί τάφοι των ύστερομινωϊκών χρόνων (στο Μάλεμε, στη Φυλακή και στο Στύλο). Ιδιαίτερα κατά την Υστερομινωική περίοδο (1550 π.Χ. - 1400 π.Χ.), με τις πλούσιες και επιμελημένες κατοικίες που ανασκάφτηκαν, διαπιστώνεται ένα υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Οι οικίες αποτελούνται από πολλά δωμάτια και διαθέτουν φωταγωγούς, φροντισμένες προσόψεις, αποχετευτικό σύστημα, πλακόστρωση, σε κάποιες περιπτώσεις έχουν και δεύτερο όροφο. Δεν βρέθηκαν όμως τοιχογραφίες και τα κεραμικά και πλαστικά ευρήματα υστερούν σε σχέση με εκείνα της ανατολικής Κρήτης. Για τις ταφές κατά τη μυκηναϊκή περίοδο χρησιμοποιούσαν θολωτούς ή λαξευτούς θαλαμοειδείς τάφους. Πήλινες λάρνακες με ζωγραφιστές παραστάσεις και μια πυξίδα ζωγραφισμένη με πουλιά που πετούν κι ένα κιθαρωδό, προερχόμενα από τοπικά εργαστήρια, δείχνουν μια τέχνη αφελή αλλά με δυνατές εκφραστικές γραμμές.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ , ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ
Γύρω στο 1100 π.Χ. μια ομάδα Δωριέων εποικεί την Κρήτη. Ιδρύονται πολλές πόλεις-κράτη στο νομό, με σημαντικότερη την Κυδωνία, στη θέση που σήμερα βρίσκονται τα Χανιά. Η Κυδωνία εξελίσσεται σε σημαντικό εμπορικό κέντρο με σχέσεις με την Πελοπόννησο, τη Βοιωτία, την Κύπρο, τη Φοινίκη και την Αίγυπτο. Άλλες σημαντικές πόλεις είναι η Πολίχνη, το Πέργαμον και η Κεραία στη επαρχία Κυδωνίας, η Πολυρρήνεια, το Ιναχώριον, η Φαλάσαρνα και η Κίσαμος στην ομώνυμη επαρχία, η Απτέρα, τα Αμφίμαλα και η Υδραμία στον Αποκόρωνα, η Έλυρος, η Λισσός, η Συία, η Κάντανος και η Υρτακίνα στο Σέλινο, η Ανώπολις, η Αραδήν, το Ποικιλάσιον και η Τάρρα στα Σφακιά.Το 524 π.Χ. καταλαμβάνεται από τους Σάμιους και το 519 π.Χ. από τους Αιγινήτες. Η Κυδωνία, ως ισχυρότερη πόλη, βρίσκεται συνέχεια σε διενέξεις με άλλες μεγάλες αρχαίες πόλεις του Νομού, όπως την Απτέρα, την Πολυρρήνια, και την Φαλάσαρνα. Οταν όμως εξωτερικός κίνδυνος απειλούσε όλο το νησί, οι μεγάλες πόλεις ενώθηκαν Έτσι, το 74 π.Χ., κατόρθωσαν να νικήσουν το ρωμαϊκό στόλο. Τέλος, το 68 π.Χ. ο ρωμαίος ύπατος Κόιντος Μέτελλος κατέλαβε το νησί. Ενώ είχε καταληφθεί και η Κυδωνία, αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητη πόλη και γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την ρωμαιοκρατία.

ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ
Την ρωμαϊκή αυτοκρατορία διαδέχτηκε η Βυζαντινή αυτοκρατορία, και η Κυδωνία συνέχισε να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο ανάμεσα στις πόλεις του νησιού. Το 823 η Κρήτη καταλαμβάνεται από τους Σαρακηνούς Άραβες, οι οποίοι όμως δεν άφησαν ίχνη της παρουσίας τους στην περιοχή. Το 961 ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς απελευθερώνει το νησί. Η Κυδωνία παραμένει ένας σημαντικός οικισμός, αλλά με το νέο όνομα: Χανιά. Η βυζαντινή περίοδος διάρκεσε μέχρι το 1204, όταν η Κρήτη περιήλθε στα χέρια των Ενετών. Από την περίοδο της Ενετοκρατίας σώζονται σήμερα σημαντικά οικοδομήματα όχι μόνο στις γνωστές πόλεις και στα λιμάνια των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου, αλλά και σε όλες τις γωνιές του νησιού, κάστρα, επαύλεις και οχυρωματικά έργα. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης πολλοί λόγιοι και καλλιτέχνες από το Βυζάντιο βρήκαν καταφύγιο στην Κρήτη. Έτσι άνθισαν στο νησί οι τέχνες και τα γράμματα σε μια κρίσιμη περίοδο για την διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού.

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
Έπειτα από προσπάθειες δυο σχεδόν αιώνων οι Τούρκοι κατάφεραν να κατακτήσουν το νησί το 1669 Οι Κρητικοί αντιστάθηκαν σθεναρά και στον Τούρκο κατακτητή πληρώνοντας με βαρύ φόρο αίματος την αγάπη τους για την ελευθερία. Αμέτρητες επαναστάσεις έβαλαν φωτιά στο νησί. Από τις πρώτες κινήσεις αντίστασης ήταν η επανάσταση του 1770 στην οποία πρωτοστάτησε ο Σφακιανός Δασκαλογιάννης, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο απο τους Τούρκους. Οι Χανιώτες έδωσαν στον αερολιμένα Χανίων το όνομά του, τιμή για τη θυσία του στο βωμό της ελευθερίας. Στα 1822 οι Τούρκοι κατακτητές αναγκάστηκαν να καλέσουν σε βοήθεια τους Αιγυπτίους για να καταφέρουν να καταπνίξουν την επανάσταση. Έτσι στα 1831 η Κρήτη πέρασε στα χέρια των Αιγυπτίων, ενώ το 1851 οι Τούρκοι μεταφέρουν στα Χανιά την οθωμανική διοίκηση της Κρήτης.

19ος - 20ος ΑΙΩΝΑΣ
Στα τέλη του 19ου αιώνα οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις εγκατέλειψαν το νησί το οποίο μέχρι την Ένωσή του με την Ελλάδα, το 1913, ήταν αυτόνομο. Σημαντικό ρόλο στην Ένωση της Κρήτης διαδραμάτισε Από το 1898 μέχρι το 1907, οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής καταλαμβάνουν την Κρήτη: οι Ιταλοί, οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί. Ο πρίγκιπας της Ελλάδας Γεώργιος ορίζεται κυβερνήτης της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας. Εκλέγεται η πρώτη κυβέρνηση του νησιού η οποία εδρεύει στα Χανιά. Το 1910, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο μεγάλος χανιώτης πολιτικός, εκλέγεται πρωθυπουργός της Ελλάδος. Την 1η Δεκεμβρίου 1913 γίνεται η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Η Κρήτη παραμένει ελεύθερη μέχρι τις 20 Μαΐου 1941, όταν ξεκινά η θρυλική Μάχη της Κρήτης εναντίον του γερμανού κατακτητή. Η Κρήτη αντιστάθηκε σθεναρά και στον Γερμανό κατακτητή. Η Μάχη της Κρήτης αποτελεί λαμπρή σελίδα της παγκόσμιας ιστορίας, καθώς απλοί πολίτες, ηλικιωμένοι και παιδιά αντιστάθηκαν σε έναν πάνοπλο και πανίσχυρο κατακτητή. Την γενναιότητα τους αυτή την πλήρωσαν οι Κρητικοί με εκτελέσεις, βασανισμούς και καταστροφές ολόκληρων χωριών από το ναζιστικό καθεστώς.Παρά την ηρωική αντίσταση των Κρητών και των Συμμάχων, το νησί περνάει στην Γερμανική Κατοχή μέχρι το 1945.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ-ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ-ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
Πέρα από τις μινωικές αρχαιότητες και τα ευρήματα της αρχαίας Κυδωνίας κάτω από την σημερινή πόλη των Χανίων, πολλές αρχαίες πόλεις της κλασικής και της ρωμαϊκής περιόδου βρίσκονται σε κάθε γωνιά του Νομού. Ανατολικά των Χανίων, βρίσκεται η αρχαία Απτέρα, πόλη που άκμασε κατά την Ελληνιστική εποχή (330-68 π.Χ.) και κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει μέρος από τα ελληνιστικά τείχη της ακρόπολης και πολλά κατάλοιπα της ρωμαιοκρατίας (θολωτές δεξαμενές - θέρμες). Η θέση της στο Βυζάντιο και η Τουρκοκρατία άφησαν τα χνάρια τους, όπως ο Κουλές βόρεια του λόφου, πάνω από το φρούριο Ιτζεδίν, απέναντι από το βενετσιάνικο φρούριο του νησιού της Σούδας. Δυτικά των Χανίων βρίσκεται η αρχαία πόλη Πολυρρήνια, όπου σήμερα σώζονται οικοδομικά κατάλοιπα των ελληνικών και των ρωμαϊκών χρόνων. Το εντυπωσιακότερο στοιχείο της είναι η επιβλητική οχύρωση της ακρόπολής της, έργο των βυζαντινών χρόνων. Τα εντυπωσιακά ερείπια της Αρχαίας Φαλάσαρνας βρίσκονται επίσης δυτικά του νομού. Περιτειχισμένο πίσω από ισχυρά ελληνιστικά τείχη, το οχυρωμένο λιμάνι έκανε την πόλη μια από τις δυνατότερες ναυτικές και πειρατικές πόλεις της Κρήτης. Καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Μέτελλο το 68 π.Χ. και δεν ξανακατοικήθηκε. Ο επισκέπτης θα εντυπωσιαστεί από τους τέσσερις πύργους του λιμανιού. Η αρχαία Λισσός, έπαιξε σημαντικό ρόλο ως θρησκευτικό κέντρο και οργάνωσε τις γειτονικές πόλεις Υρτακίνα, Έλυρο και Τάρρα στην Ομοσπονδία των Ορείων. Σήμερα διασώζονται τα ερείπια του Ασκληπιείου, θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα και πολλοί υπέργειοι κτιστοί ρωμαϊκοί τάφοι. Ο επισκέπτης θα θαυμάσει και άλλα αρχαιολογικά κατάλοιπα σε διάφορες περιοχές του Νομού: την αρχαία Μινώα στο Μαράθι Ακρωτηρίου, την αρχαία Πέργαμο στις Βρύσες Κυδωνίας, το ναό της Δίκτυννας στις Μένιες, τα ελληνιστικά κατάλοιπα στην Ρόκκα, τις ρωμαϊκές οικίες με τα ψηφιδωτά δάπεδα στην Κίσαμο, το αγροτικό ιερό του Ποσειδώνα στα Τσισκιανά, την αρχαία Έλυρο στο Ροδοβάνι και την αρχαία Τάρρα στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς. Η βυζαντινή αυτοκρατορία και η ορθοδοξία ήταν οι δύο άξονες που επηρέασαν ανεξίτηλα την ιστορική πορεία της Κρήτης. Στο νομό Χανίων σώζονται σήμερα περισσότερες από 300 βυζαντινές εκκλησίες: οι βασιλικές της Σούγιας και της Αλμυρίδας, με τα εξαιρετικά ψηφιδωτά δάπεδων, η Ροτόντα ή Ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (6ος αι.) στην Επισκοπή, με την μοναδική αρχιτεκτονική του και τα πολλά αγιογραφικά στρώματα, ο Ναός του Αγ. Νικολάου (11ος αι.) στα Κυριακοσέλια, της Παναγίας Ζερβιώτισσας (12ος αι.) στο Στύλο και ο Ναός του Αγ. Γεωργίου (1243) στον Αλικιανό, με αγιογραφίες από τον Παύλο Προβατά (1430), η εκκλησία Αγ. Γεωργίου (1314) στους Κομιτάδες, η Μητέρα του Θεού στο Κακοδίκι, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ (14ος αι.) στην Αράδενα θα εντυπωσιάσουν τον επισκέπτη. Τα μοναστήρια υπάρχουν στην Κρήτη από την 1η βυζαντινή περίοδο πριν από το 824. Τον 16ο αιώνα, ωστόσο, νέα μοναστήρια κτίζονται και τα παλαιά ανακαινίζονται από τους Βενετούς που αντιμετωπίζουν την τούρκικη απειλή. Τα σημαντικότερα βρίσκονται στο Ακρωτήρι: η Μονή Αγίας Τριάδας ή Τζαγκαρόλων (17ος αι.), με πολλά δυτικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, η Μονή Γδερνέτου (Γουβερνέτου) αφιερωμένη στην Κυρία των Αγγέλων (16ος αι.), μέσα σε ένα φαράγγι το «Καθολικό» της μονής του Αγ. Ιωάννη του Ερημίτη (17ος αι.). Σημαντικές επίσης είναι η γυναικεία Μονή Τιμίου Προδρόμου στις Κορακιές, η Μονή Παναγίας Οδηγήτριας ή Γωνιάς στο Κολυμπάρι (17ος αι.), η Μονή του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου στο Στύλο, η οχυρωμένη Μονή της Παναγίας Χρυσοσκαλίτισσας στην δυτική ακτή του νησιού, το γυναικείο Μοναστήρι της Χρυσοπηγής στις Μουρνιές, της Αγίας Κυριακής στο Βαρύπετρο, το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι (12ος αι.) κ.α. Οι αναρίθμητοι κατακτητές άφησαν την σφραγίδα τους σε ολόκληρο το Νομό, με μνημεία που ανακαλούν το δράμα του Κρητικού λαού αλλά και την ανδρεία του. Το φρούριο του Σελίνου στην Παλαιόχωρα (13ος αι.), το Φραγκοκάστελλο (14ος αι.), τα ερείπια του πύργου των Da Molin (13ος αι.) στον Αλικιανό, το κάστρο των Χανίων, έργο του Sanmicheli (1537), το κάστρο του νησιού της Σούδας και το κάστρο της Γραμβούσας, έργα του Orsini (1570 και 1579 αντίστοιχα) είναι μερικά από τα πρώιμα κατάλοιπα της Βενετοκρατίας. Οι κουλέδες, όπως το Ιτζεδίν (1872) στο Καλάμι, ο κούλες της Απτέρας (1867), οι κουλέδες του Ασκύφου, και ο πύργος του Αλιδάκη στον Εμπρόσνερο είναι αντιπροσωπευτικά κατάλοιπα της Τουρκοκρατίας. Οι τελευταίοι κατακτητές του νησιού δεν ίδρυσαν μεγαλόπρεπα οικοδομήματα, άφησαν όμως ένα μνημείο-αναφορά στην φρίκη και τη ματαιότητα της ανθρώπινης απληστίας και του πολέμου: το Γερμανικό Νεκροταφείο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Μάλεμε, όπου αναπαύονται 4400 γερμανοί στρατιώτες.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου