Η Κάλυμνος καταγράφει ιστορία από την 4η π. Χ. χιλιετία.

Αρχικά το όνομα του νησιού ήταν Καλύδνα, ενώ από τον 4ο αι. π. Χ. και μετά μετονομάστηκε σε Κάλυμνα. Η πιθανότερη ετυμολογία του ονόματος είναι από το καλός = ωραίος και ύδνα (από το ύδωρ) = νερό. Αυτό σημαίνει ότι η λέξη Καλύδνα σημαίνει νησί με καλά, ωραία νερά. Κατά τη Βυζαντινή εποχή η ονομασία Κάλυμνα μεταβάλλεται σε Κάλυμνος.

Ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα στο νησί, μαρτυρείται κατά τη Νεολιθική περίοδο και την εποχή του Χαλκού.

Αρχαίες πηγές (Στράβων, Διοδώρος Σικελιώτης) αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα, μαρτυρούν ότι οι αρχαιότεροι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Κάρες. Τους διαδέχτηκαν οι Φοίνικες ενώ αργότερα, την κατοίκησαν Αιολείς από τη Θεσσαλία, για να τους διαδεχθούν αποικιστές Δωριείς από τη Νότια Ελλάδα (1150 - 800 π.Χ.). Αρχηγός των Δωριέων ήταν ο Θεσσαλός, γιός του Ηρακλή και της Χαλκιόπης. Η ονομασία Δάμος, διατηρείται από εκείνη την περίοδο.

Η Κάλυμνος, όπως αναφέρει η Ιλιάδα, πήρε μέρος στην εκστρατεία της Τροίας (12ος αι. π. Χ.) μαζί με άλλα νησιά του ΝΑ Αιγαίου, με 30 πλοία και με αρχηγούς τον Φείδιππο και τον Άντιφο, γιούς του Θεσσαλού. Μετά τον Τρωικό πόλεμο, υποστηρίζει ο Διόδωρος, τέσσερα από τα πλοία του Αγαμέμνονα στο γυρισμό τους ναυάγησαν έξω από το νησί. Τότε τα πληρώματά τους (Αργείοι και Επιδαύριοι) αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα στο νησί οικοδομώντας ένα οικισμό πάνω στο οροπέδιο του νησιού, που, σε ανάμνηση της μακρινής τους πατρίδας, ονομάστηκε Άργος και ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα, η πρωτεύουσα του νησιού.

Στα τέλη της Αρχαϊκής περιόδου με αρχές των Κλασικών χρόνων η Κάλυμνος είναι μια πολιτεία αυτόνομη, με δημοκρατικό πολίτευμα. Οι αποφάσεις παίρνονται από την Εκκλησία του λαού -Δάμος η ονομασία του- κι από τη Βουλή.

Έχασε για ένα διάστημα την αυτονομία της, μια και βρέθηκε κάτω από την περσική εξουσία, όπως και οι υπόλοιπες Ιωνικές πόλεις.

Στη συνέχεια εντάχθηκε το 447 π. Χ. στην Αθηναϊκή Συμμαχία, ενώ κατά την κλασική περίοδο παρουσιάζει πολιτιστική άνθιση.

Στον Πελοποννησιακό πόλεμο δεν φαίνεται να πήρε μέρος, ενώ το 357 είναι κάτω από την εξουσία του βασιλιά της Αλικαρνασσού Μαυσώλου.

Ακολουθώντας τη μοίρα των λοιπών Ελλήνων, η Κάλυμνος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, με όχι και τόσο ευεργετικά αποτελέσματα για την τοπική κοινωνία και οικονομία, παρά τα κάποια προνόμια.

Η παλαιοχριστιανική περίοδος (4ος - 7ος αι. μ. Χ.) φέρνει οικονομική και πληθυσμιακή ακμή που τεκμηριώνεται από την ύπαρξη μεγάλων και πολυτελών βασιλικών στο νησί (Ναός της Ιερουσαλήμ, βασιλικές της Τελένδου). Το 554 μ. Χ., ο καταστροφικός σεισμός που ισοπέδωσε Ρόδο, Κω και Σάμο, άλλαξε για πάντα τη γεωμορφολογία του νησιού και τραυμάτισε την πολιτισμική του οντότητα. Οι δονήσεις κράτησαν πάνω απο 14 ημέρες. η Τέλενδος αποσχίστηκε από την απέναντι στεριά της Καλύμνου, αποτελώντας έκτοτε χωριστό νησί.

Οι Βυζαντικοί χρόνοι είναι ταραχώδεις. Επιδρομές Αράβων στα μέσα του 7ου αι. αναγκάζουν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τους παραθαλάσσιους οικισμούς και να καταφύγουν σε ορεινές περιοχές του νησιού. Εκεί θα δημιουργηθούν οι οχυρωμένοι οικισμοί του Αγ. Κωνσταντίνου και της Γαλατιανής. Στους μεσοβυζαντινούς χρόνους οικοδομείται και το Κάστρο της Χώρας.

Το νησί θα περάσει διαδοχικά από τους Άραβες Σαρακηνούς (653), στους Βενετούς (1257 - 1277), τους Γενοβέζους, ενώ κατά τον 14ο αι. η Κάλυμνος τίθεται κάτω από την κυριαρχία των Ιπποτών του τάγματος του Αγ. Ιωάννου. Στη διάρκεια της περιόδου της Ιπποτοκρατίας χτίστηκε το Κάστρο της Χρυσοχεριάς, ενώ στα τέλη του ίδιου αιώνα επισκευάστηκε και επεκτάθηκε το Κάστρο της Χώρας.

Το 1522 οι Ιππότες εγκατέλειψαν τα Δωδεκάνησα, τα οποία παρέδωσαν στα χέρια των Οθωμανών.

Η Κάλυμνος απόλαυσε καθεστώς αυτονομίας και αυτοδιοίκησης. Η ηρεμία και η ασφάλεια που επικρατούσε στο νησί, βοήθησε στη βαθμιαία ανάπτυξή του.

Στις αρχές του 18ου αι. κτίστηκε ο οικισμός της Χώρας, ενώ το 1840 περίπου οργανώθηκε το λιμάνι της Πόθιας, της νέας πρωτεύουσας του νησιού.

Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Καλύμνιοι, αν και βρίσκονταν σε καθεστώς αυτονομίας, συμμετείχαν ενεργά και μάλιστα έλαβαν μέρος στη ναυμαχία που έγινε κοντά στο νησί τους, στις 29 Αυγούστου 1825. Τότε η προσωρινή κυβέρνηση της Ελλάδας υπήγαγε την Κάλυμνο στην ελληνική πολιτεία και απέστειλε διοικητικές και ναυτικές αρχές στο νησί. Μαζί με τη Λέρο, την Πάτμο και την Ικαρία πήραν τον τίτλο των «Συμπληρωματικών νήσων του τμήματος των ανατολικών Σποράδων». Αργότερα διορίστηκε έκτακτος επίτροπός τους ο Ι. Κωλέττης. Όταν όμως καθορίστηκαν τα σύνορα του ελληνικού κράτους, η Κάλυμνος ανταλλάχθηκε με την Εύβοια, κι αυτό είχε σαν συνέπεια να επανέλθει για άλλη μία φορά στους Οθωμανούς.

Το 1835 η αυτονομία της Καλύμνου αναγνωρίστηκε με αυτοκρατορικό φιρμάνι (το ίδιο συνέβη και για την Πάτμο, τη Λέρο και την Ικαρία).

Η διάδοχος κατάσταση της Ιταλοκρατίας (1912 - 47) θα αφήσει έντονο το στίγμα της μέχρι την Απελευθέρωση και την Ενσωμάτωση, η οποία συνέβη μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 7 Μαρτίου του 1948.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου