Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Στο υψηλότερο σημείο του λόφου της Ακρόπολης από λείψανα των θεμελίων διακρίνεται η θέση που βρισκόταν το Ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς.
Ο ναός, έργο του αρχιτέκτονα Βαθυκλή από τη Μαγνησία, είχε εσωτερική διακόσμηση με χάλκινα φύλλα (6ος αιώνας π.Χ. κι εξής). Εκεί κατέφυγε το 466 π. Χ. ως ικέτης ο Παυσανίας, γιός του Κλεόμβροτου,.στρατηγός της Σπάρτης και αρχιστράτηγος των Ελλήνων στη μάχη των Πλαταιών, όταν κατηγορήθηκε ως προδότης, δεδομένου ότι είχε μυστικές επαφές και συνεννοήσεις με τον Ξέρξη ώστε να μεταβληθεί η Σπάρτη και η υπόλοιπη Ελλάδα σε περσική επαρχία.
Όταν οι άρχοντες της Σπάρτης αποφάσισαν να τον συλλάβουν, βρήκε άσυλο στο ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς και τότε αυτοί έκτισαν τις θύρες και μάλιστα τον πρώτο λίθο έβαλε η ίδια του η μητέρα.
Σκοπός τους ήταν να πεθάνει από ασιτία, αλλά για να μη βεβηλωθεί ο ναός με το θάνατό του, λίγο πριν ξεψυχήσει γκρέμισαν τη στέγη του και τον ανέσυραν. Αυτά αναφέρει τόσο ο Ηρόδοτος όσο και ο Θουκυδίδης.
Κοντά στο ιερό βρέθηκε και το περίφημο άγαλμα του 5ου αι. π. Χ. από παριανό μάρμαρο, γνωστό ως "Λεωνίδας".
Το Αρχαίο Θέατρο της Σπάρτης στην νότια πλευρά της Ακρόπολης, έργο των πρώιμων αυτοκρατορικών χρόνων.
Πρόκειται για το πιο εντυπωσιακό μνημείο του αρχαιολογικού χώρου.
Χτισμένο στη ΝΔ πλαγιά του λόφου με θέα προς τη Σπάρτη και τον Ταΰγετο. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 3ου με αρχές 2ου αι. π. Χ. αλλά επενδύθηκε με μάρμαρο τρεις αιώνες αργότερα. Αν και μεγάλο μέρος της μαρμάρινης επένδυσής του έχει λεηλατηθεί, διατηρεί την παλιά του αίγλη ακόμη και σήμερα. Οι διαστάσεις του είναι μεγάλες, έχει πλάτος 140 μέτρα και η διάμετρος της ορχήστρας είναι 24,5 μέτρα.
Διασώζεται η ορχήστρα, τα αναλήμματα με επιγραφές των αρχόντων της Σπάρτης στους ρωμαϊκούς χρόνους και τμήμα του κοίλου του μεγάλου θεάτρου. Η σκηνή συρόταν πάνω σε σιδερένιες ράβδους.
Μετά τα τέλη του 3ου αι. μ. Χ. μπροστά στον τοίχο της δυτικής παρόδου οικοδομήθηκε Νυμφαίον.
Παραπλεύρως του αρχαίου Θεάτρου, υπάρχουν λείψανα καταστημάτων.
Το "κυκλικό οικοδόμημα", αγνώστου προορισμού αλλά σίγουρα σημαντικού για τη ζωή της Σπάρτης, είναι κτίσμα των κλασικών χρόνων, κτισμένο με πελεκητούς δόμους αλλά και μικρότερες πέτρες. Στη μορφή που σώζεται σήμερα, φαίνεται ότι έχει δεχθεί επισκευές κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Ένα κτίριο των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, κτισμένο κυρίως από τούβλα και διακοσμημένο εσωτερικά πάνω σε κονίαμα, μάλλον εξυπηρετούσε τους θεατές των παραστάσεων και άλλων εκδηλώσεων στο Αρχαίο Θέατρο.
Λείψανα μεγάλης τρίκλιτης Βασιλικής των μέσων βυζαντινών χρόνων, που θεωρήθηκε ότι είναι η "Βασιλική του Οσίου Νίκωνος" (7ος αιώνας μ.Χ.).
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου