Η πόλη του Γυθείου κατοικήθηκε από τους Προϊστορικούς χρόνους όπως μαρτυρούν και τα ευρήματα του σπηλαίου στη θέση Λακωνίς, κοντά στη πόλη του Γυθείου.
Το αρχαίο Γύθειο τοποθετείται λίγο πιο βόρεια από τη σημερινή θέση της ομώνυμης πόλης και συγκεκριμένα στην Παλαιόπολη.
Σύμφωνα με την παράδοση που μας μεταφέρει ο Παυσανίας η πόλη χτίστηκε από τον Ηρακλή και τον Απόλλωνα.
Μάλιστα ο Παυσανίας ως ετυμολογία του ονόματος παρουσιάζει στα «Λακωνικά» του την πεποίθηση των αρχαίων κατοίκων ότι σήμαινε «Γη των θεών», εκ της ομηρικής λέξης «Γυία» (Γη) + θεός και αυτό από την παράδοση ότι κάποτε ο Θεός Απόλλωνας φιλονίκησε με τον Ηρακλή για τον μαγικό τρίποδα του μαντείου των Δελφών κι όταν στο τέλος συμφιλιώθηκαν, ο τόπος ονομάσθηκε "Γύη Θεών" δηλαδή Γύθειο.
O Όμηρος αναφέρει ότι το μικρό νησάκι του Γυθείου Κρανάη χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο του Πάρη και της ωραίας Ελένης. Το Γύθειο ήταν το κυριότερο επίνειο και ναύσταθμος των Λακεδαιμονίων κατά τους ιστορικούς χρόνους και είχαν γίνει σε αυτό εκβαθύνσεις και τεχνητά προστατευτικά έργα. Ανήκε (από το 146 π.Χ.) στο Κοινό των Λακεδαιμονίων και στη συνέχεια (22 π.Χ.) στο Κοινό των Ελευθερολακώνων (μαζί με άλλες 24 Λακωνικές πόλεις).
Κατά την εποχή της ρωμαιοκρατίας το Γύθειο κατέστη σπουδαίο εμπορικό λιμάνι και βιοτεχνικό κέντρο, διότι εξήγαγε πορφυρίτη λίθο και διέθετε βιοτεχνία κατεργασίας της πορφύρας. Το 375 μ.Χ. υπέστη καταστροφικές ζημιές από το φοβερό σεισμό που συγκλόνισε τη νότια Λακωνία και το 395 μ.Χ. ερημώθηκε τελείως από τους Γότθους. Τα σημαντικότερα αρχαία μνημεία είναι: Το αρχαίο Θέατρο και η αρχαία Αγορά.
Στα Ρωμαϊκά χρόνια (195 π.χ.) το Γύθειο ήταν η πρωτεύουσα του Κοινού των Ελευθερολακώνων και τότε κατασκευάσθηκαν το θέατρο της πόλης, η ακρόπολή της, τα δημόσια λουτρά, ναοί και αρκετά σπίτια με πλούσιο διάκοσμο και ψηφιδωτά, ενώ η πόλη διακοσμήθηκε με περίτεχνα αγάλματα. σώζονται ερείπια οικοδομημάτων με ψηφιδωτά δάπεδα, υδραγωγείο, ρωμαϊκός ναός των αυτοκρατόρων Αυγούστου και Τιβέριου, λουτρά, καθώς και ένα θέατρο ρωμαϊκής περιόδου.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου