Στη δυτική πλαγιά του λόφου Γκορτσούλι, στην περιοχή της αρχαίας Μαντινείας, σώζεται ναός αρχαϊκών χρόνων, η αποκάλυψη του οποίου διαφωτίζει σημαντικά τις γνώσεις μας για την ιστορία της Μαντινείας πριν από τον 5ο αι. π.Χ.
Ο λόφος Γκορτσούλι ταυτίζεται από τη σύγχρονη έρευνα με την αναφερόμενη από τον Παυσανία (8, 8, 4) Πτόλιν, την προϊστορική, δηλαδή, ακρόπολη της Μαντινείας. Σύμφωνα με την παράδοση η Πτόλις ιδρύθηκε από τον Μαντινέα, μυθικό εγγονό του γενάρχη των Αρκάδων, Πελασγού.
Κατά την αρχαϊκή περίοδο η Πτόλις αναδείχθηκε σε κεντρικό ιερό τόπο των Μαντινέων, οι οποίοι ακόμα κατοικούσαν σε κώμες στην πεδιάδα που περιέβαλε το λόφο. Τα κινητά ευρήματα από ανασκαφές και διερευνητικές τομές στο λόφο υποδεικνύουν κατοίκηση του χώρου ήδη από την προϊστορική εποχή χωρίς, όμως, να έχουν μέχρι σήμερα εντοπισθεί ίχνη οικοδομημάτων. Η συστηματική έρευνα του ναού έδειξε, ότι στο χώρο υπήρχε υπαίθρια λατρεία, χωρίς διακοπή από το τέλος του 8ου αι. π.Χ. έως τον 6ο αι. π.Χ. Απόπειρες για ίδρυση του πρώτου λατρευτικού οικοδομήματος στο χώρο ξεκίνησαν πιθανόν στο β΄ μισό του 7ου αιώνα, αλλά οι οικοδομικές εργασίες διεκόπησαν, αφού το δυτικό θεμέλιο υποχώρησε και κατέρρευσε λόγω της απότομης κλίσης που παρουσιάζει η συγκεκριμένη θέση. Ο νεότερος ναός ιδρύθηκε κατά το γ΄ τέταρτο του 6ου αι. π.Χ., κοντά στον πρώτο αλλά σε απόσταση 0,70 μ. ανατολικότερα και λειτούργησε έως τον 3ο αι. π.Χ.
Σε γενικές γραμμές τα δύο κτήρια παρουσιάζουν στενές ομοιότητες, ανήκουν στην κατηγορία των αρχαϊκών «οίκων» και διακρίνονται για τη χαρακτηριστική επιμήκυνση του άξονα Β-Ν. Η είσοδος και των δύο βρίσκεται στη νότια στενή πλευρά. Ο αρχαιότερος ναός χωρίζεται, όπως και ο νεότερος, σε πρόδομο, σηκό και άδυτο και έχει εσωτερικές διαστάσεις περίπου 14,60 x 4,65 μ. Για την ανέγερση του νεότερου ναού, εσωτερικών διαστάσεων 14,25 x 4,70 μ., χρησιμοποιήθηκε εν μέρει το θεμέλιο του πρώτου. Τα κατώτερα τμήματα και των δύο κτηρίων κατασκευάσθηκαν από στρώσεις ανεπεξέργαστων πλακών του τοπικού ασβεστολιθικού πετρώματος χωρίς συνδετικό υλικό, ενώ η ανωδομή ήταν πιθανότατα πλίνθινη. Οι τοίχοι του δεύτερου ναού διατηρήθηκαν σε ορισμένα σημεία έως το ύψος των 0,80 μ.
Στο εσωτερικό του ναού βρέθηκαν ενδιαφέροντα αφιερώματα. Τη σημαντικότερη ομάδα απαρτίζουν πήλινα ειδώλια αποκλειστικά γυναικείων μορφών, που παρουσιάζουν εντυπωσιακή ποικιλία τύπων. Χρονολογούνται από τον 7ο έως τον πρώιμο 5ο αι. π.Χ. και υποδηλώνουν ότι στο χώρο λατρευόταν η Άρτεμις με την ιδιότητα της προστάτριας της βλάστησης και κουροτρόφου. Μεταξύ των ειδωλίων, ξεχωρίζουν επιβλητικές πεπλοφόροι σημαντικού ύψους, ένας τύπος που πρωτοεμφανίζεται στο ιερό της δυτικής πλαγιάς. Από τα υπόλοιπα ευρήματα της ανασκαφής αξίζει να μνημονευθεί ένα μοναδικό σε όγκο και διατήρηση σύνολο από σιδερένιες περόνες, που επαναλαμβάνουν ως προς την τυπολογία τις χάλκινες περόνες, που βρέθηκαν επίσης σε αφθονία στο ναό. Χαρακτηριστικά δείγματα από τα αφιερώματα αυτά εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τρίπολης.
Πηγή: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
odysseus.culture.gr