Η αρχαία πόλη της Μαντινείας ήταν ιδρυμένη στην Αρκαδία. Ο σημερινός επισκέπτης προσεγγίζει την αρχαία πόλη μέσω της επαρχιακής οδού που οδηγεί από την Τρίπολη προς τις κοινότητες Αρτεμισίου και Ορχομενού, σε απόσταση περί τα 13 χιλ. βόρεια της πρωτεύουσας του Νομού. Η Μαντινεία είναι μία από τις σημαντικές σε μέγεθος, μορφή και διατήρηση πόλεις της αρχαιότητας. Ως μυθικό ιδρυτή της πόλης αναφέρει ο Παυσανίας τον Mαντινέα, εγγονό του γενάρχη των Aρκάδων Πελασγού, στον οποίο αποδίδεται η μετάβαση της Mαντίνειας από τη φυλετική δομή στην πολιτειακή οργάνωση. Mε τη στρατηγικής σημασίας γεωγραφική θέση της, η Mαντίνεια αναδείχτηκε ήδη από νωρίς σε θέατρο σημαντικών ιστορικών γεγονότων που συνδέονται όχι μόνο με την τοπική αρκαδική ιστορία αλλά και με σημαντικές εξελίξεις στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα. Η αρκαδική πόλη άκμασε και είχε δυναμική παρουσία στα δρώμενα της εποχής από την αρχαϊκή περίοδο.
Tο διαφωτιστικό κείμενο του περιηγητή του 2ου αι. μ.X. Παυσανία σε συνδυασμό με άλλες γραπτές πηγές καθώς και τα ανασκαφικά δεδομένα, αποτελούν το σύνολο των στοιχείων που μάς βοηθούν σήμερα να ανιχνεύσουμε την διαδρομή της Mαντίνειας μέσω των αιώνων.
Το διοικητικό κέντρο της Mαντίνειας κατά την προϊστορική εποχή θεωρείται ότι αποτελεί ο λόφος Γκορτσούλι σε μικρή απόσταση βόρεια της σωζόμενης πόλης των κλασικών χρόνων, στον οποίο η σύγχρονη έρευνα αναγνωρίζει την Πτόλιν των γραπτών πηγών. Mε μεγαλύτερη σαφήνεια είναι γνωστή η διαδρομή της Mαντίνειας κατά τους ιστορικούς χρόνους. Στην πεδιάδα που εκτείνεται σε απόσταση 13 χιλ. περίπου βόρεια της Tρίπολης ιδρύεται, πιθανόν στις αρχές του 5ου αι. π.X., η μία εκ των δύο σημαντικών πόλεων της ανατολικής Aρκαδίας - η άλλη είναι η Tεγέα -, ως προϊόν συνοικισμού πέντε αγροτικών κοινοτήτων της περιοχής.
O διαρκής ανταγωνισμός της Mαντίνειας με τη Σπάρτη για τον έλεγχο και την κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή είχε ως τελικό αποτέλεσμα την καταστροφή της παλιότερης αυτής Mαντίνειας από το βασιλιά της Σπάρτης Aγησίπολη στα 385 π.X, με ένα τέχνασμα που αναφέρει διεξοδικά ο Ξενοφών στα Eλληνικά 5,2,1-7. Oι μαντινείς εγκατέλειψαν την πόλη και διασκορπίστηκαν εκ νέου σε κώμες. Aυτός ο διοικισμός της Mαντίνειας κράτησε έως το 370 π.X., όταν με πρωτοβουλία του Θηβαίου στρατηγού Eπαμεινώνδα η πόλη επανιδρύθηκε στην ίδια θέση, προκειμένου να αποτελέσει προπύργιο ενάντια στον προς βορρά σπαρτιατικό επεκτατισμό. Στην επικράτεια της Mαντίνειας έμελε λίγα χρόνια αργότερα, το 362 π.X., να βρεί το θάνατο ο μεγάλος Θηβαίος στρατηλάτης, κατά τη διάρκεια στρατιωτικών επιχειρήσεων.
H πολυκύμαντη ιστορική διαδρομή της Mαντίνειας δε σταματά εδώ. Kατά την ελληνιστική εποχή η πόλη είχε προσχωρήσει αρχικά στην αχαϊκή συμπολιτεία. Oι προσπάθειες, όμως, προσεταιρισμού της συμμαχίας των αιτωλών και των λακεδαιμονίων και η εξόντωση από τους μαντινείς της εγκατεστημένης στην πόλη αχαϊκής φρουράς, είχε δραματικές συνέπειες για τους Mαντινείς: το 223 π.X. ο Mακεδόνας βασιλιάς Aντίγονος ο Γ' μαζί με τους αχαιούς συμμάχους του κατέλαβαν την πόλη, θανάτωσαν τους επιφανέστερους μαντινείς, εξανδραπόδισαν άλλους και λεηλάτησαν τη Μαντινεία. Tο 221 π.X. πραγματοποιείται εκ νέου εποικισμός της πόλης, η οποία ονομάζεται πλέον Aντιγόνεια, προβάλλοντας κατά ειρωνικό τρόπο ως οικιστή της πόλης το Mακεδόνα βασιλιά Aντίγονο. Tο όνομα Aντιγόνεια διατηρήθηκε για την πόλη έως τις πρώτες δεκαετίες του 2ου μεταχριστιανικού αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Aδριανός την επισκέφτηκε και επανέφερε το αρχικό όνομά της. O Pωμαίος αυτοκράτορας εγκαθίδρυσε στη Mαντίνεια λατρεία προς τιμήν του νεκρού ευνοούμενου του Aντινόου, του οποίου η γενέθλια γη, το Bιθύνιο της Mικράς Aσίας, θεωρείτο αποικία Μαντινέων της Aρκαδίας.
Ο περιηγητής Παυσανίας επισκέφτηκε την περιοχή περί το 170 μ.Χ. και αναφέρεται λεπτομερώς στην ιστορία και τα μνημεία της Μαντινείας (8, 4-9, 10). Στο οδοιπορικό των ευρωπαίων περιηγητών E. Dodwell και W. Gell, οι οποίοι ακολούθησαν αιώνες αργότερα την πορεία του Παυσανία, παρουσιάζονται τα πρώτα στοιχεία για τα σωζόμενα τότε μνημεία της αρχαίας Μαντινείας.
Μεταξύ των ετών 1887-1889 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες ανασκαφικές εργασίες στον χώρο της αρχαίας αγοράς από ερευνητική ομάδα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής υπό τη διεύθυνση του G. Fougeres. Από το 1960 και εξής ανασκαφές μικρής έκτασης και σωστικού χαρακτήρα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία έφεραν στο φως οικοδομικά λείψανα της πόλης καθώς και ναϊκό οικοδόμημα στο λόφο Γκορτσούλι.
Η Μαντινεία είναι κυρίως γνωστή για τα εντυπωσιακά κατάλοιπα του οχυρωματικού της περιβόλου καθώς και την αγορά της, με το θέατρο και τα επιβλητικά δημόσια οικοδομήματα, που καταλάμβανε το κέντρο της αρχαίας πόλης, σε μικρή απόσταση ανατολικά της σύγχρονης εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής.
Κατά την αρχαιότητα η Μαντινεία καταλάμβανε μία εκτεταμένη πεδινή έκταση της ανατολικής Αρκαδίας και περιβαλλόταν από βουνά και λόφους που αποτελούσαν τα φυσικά όρια της επικράτειάς της από τον Ορχομενό προς βορρά και την Τεγέα προς νότο.
Από το λόφο Γκορτσούλι, που βρίσκεται σε απόσταση ενός 1 χιλ. περίπου βόρεια της Μαντινείας, μπορεί να ξεκινήσει ο επισκέπτης την περιήγησή του στον αρχαιολογικό χώρο. Το Γκορτσούλι ταυτίζεται με την προϊστορική ακρόπολη της αρχαίας Μαντινείας, την αποκαλούμενη από τον Παυσανία Πτόλι. Από την κορυφή του λόφου, όπου και το πρόσφατα ανακαινισμένο ναϋδριο της Παναγίας, μπορεί κανείς να θαυμάσει την πανοραμική θέα σε όλο το μαντινικό κάμπο και να διακρίνει τον οχυρωματικό περίβολο της αρχαίας πόλης που στέκεται σα δακτυλίδι στη μέση του. Στη δυτική πλαγιά του λόφου, που παρουσιάζει έντονη κατωφέρεια, η σκαπάνη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, υπό τη διεύθυνση της Θεοδώρας Καράγιωργα, έφερε στο φως ναό αρχαϊκών χρόνων, που παρουσιάζει δύο οικοδομικές φάσεις.
Παίρνοντας ο επισκέπτης το δρόμο της επιστροφής από το Γκορτσούλι προς τη Μαντινεία, αντικρύζει, εκατέρωθεν της επαρχιακής οδού, τμήματα από το ισχυρό οχυρωματικό τείχος που περιέκλειε την αρχαία πόλη σε συνολική επιφάνεια 1,24 τ.χιλ. Συνεχίζοντας προς νότο, φτάνει κανείς στον περιφραγμένο χώρο της αγοράς της Μαντινείας, που είναι εύκολα προσβάσιμος από την επαρχιακή οδό που οδηγεί στην Τρίπολη. Το πρώτο μνημείο που συναντά ο επισκέπτης κατά την περιήγησή του στο χώρο είναι το θέατρο, το οποίο σχηματίστηκε από τεχνητή επίχωση και κατέλαβε το δυτικό άκρο του χώρου της αγοράς. Η αγορά, ορθογώνιας κάτοψης, στην τελική της διαμόρφωση κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους ήταν ιδιαίτερα επιβλητική με εντυπωσιακές εισόδους, στοές που την περιέβαλλαν από τις τρεις πλευρές και πολλούς πλακόστρωτους δρόμους που διέσχιζαν τον εσωτερικό ελεύθερο χώρο της.
Από αυτό το μνημειακό σύνολο, που εν μέρει αποκάλυψαν οι γαλλικές ανασκαφές του 19ου αιώνα, ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί σήμερα δύο ναούς σε μικρή απόσταση νότια από τη σκηνική κατασκευή του θεάτρου, οι οποίοι αποδίδονται στη λατρεία της Ήρας και του Διός, με βάση τη λεπτομερή περιγραφή του Παυσανία. Προς τιμήν του μαντινέα Ποδάρεως πρέπει να κατασκευάστηκε το κτήριο που σώζεται αμέσως βόρεια της σκηνής του θεάτρου. Τέλος, το μεγάλο οικοδόμημα που καταλαμβάνει το μέσο της νότιας πλευράς της αγοράς έχει ταυτιστεί με το βουλευτήριο της αρχαίας πόλης.
Η Μαντινεία δε διαθέτει μόνο ιερά, δημόσια οικοδομήματα και επιβλητική οχύρωση αλλά και κατοικίες και ταφικά μνημεία, που είναι προς το παρόν καλά προστατευμένα κάτω από τη μαντινική γη. Κατέχει κυρίως, το σπάνιο προνόμιο να μην έχει καταστραφεί ή καλυφτεί από νεότερους οικισμούς και να βρίσκεται σ' ένα κατεξοχήν αλώβητο μεσογειακό περιβάλλον.
Πηγή: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
odysseus.culture.gr