Η χερσόνησος της Αγίας Ειρήνης που ονομάστηκε έτσι από το εκκλησάκι που βρίσκεται στο κέντρο της, βρίσκεται στο εσωτερικό του φυσικού κόλπου του Αγίου Νικολάου, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, καλά προστατευμένη από τους βοριάδες του Αιγαίου. Στη χερσόνησο αυτή ήρθε στο φως ένας από τους σημαντικότερους προϊστορικούς αιγαιακούς οικισμούς, που ιδρύθηκε κατά την τελική Νεολιθική περίοδο (3300/3200 π. Χ.) και συνέχισε να κατοικείται μέχρι και το τέλος της Ύστερης εποχής του Χαλκού (1200/1100 π. Χ.). Σε μερικά τμήματα του οικισμού η κατοίκηση συνεχίστηκε ως τους Ελληνιστικούς χρόνους (3ος-2ος αι. π.Χ.).
Τα σπίτια του οικισμού είχαν υποστεί συνεχείς ανακατασκευές και επεμβάσεις, που φαίνεται ότι έγιναν έπειτα από καταστροφές που οφείλονταν σε φυσικά φαινόμενα. Τα αρχιτεκτονικά υπολείμματα των παλιότερων περιόδων χρησιμοποιούνταν από τους επόμενους κατοίκους κι έτσι, δύσκολα ανιχνεύεται η χρονολογική συνάφεια.
Λιγοστά. είναι τα αρχιτεκτονικά λείψανα της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3200/3000-2000 π.Χ.) όμως από την περίοδο αυτή προέρχεται σημαντικός αριθμός πήλινων και λίθινων αγγείων, καθώς και κυκλαδικών μαρμάρινων ειδωλίων.
Κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (2000/1900-1600 π.Χ.) ο οικισμός επεκτείνεται και κατασκευάζεται ο μεγάλος οχυρωματικός περίβολος της χερσονήσου με ορθογώνιους πύργους και κεντρική πύλη. Την ίδια περίοδο τοποθετείται και η πρώτη κατασκευαστική φάση του ναού, ενός οικοδομήματος με ιερό χαρακτήρα, μοναδικού στις Κυκλάδες την περίοδο αυτή. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στο μοναδικό, έως σήμερα, σύνολο πενήντα πήλινων γυναικείων ειδωλίων, μερικών μεγάλου μεγέθους, το οποίο ήρθε στο φως στην περιοχή του ναού. Τα ειδώλια, που ερμηνεύονται ως θεότητες, ιέρειες ή λατρεύτριες, εκτίθενται σε περίοπτη θέση στο μουσείο της Χώρας του νησιού, της Ιουλίδας. Την ίδια περίοδο διαμορφώνεται το δίκτυο των εμπορικών και πολιτισμικών επαφών και ανταλλαγών ανάμεσα στις Κυκλάδες και στην Κρήτη
Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1200/1100 π.Χ.) ο οικισμός αποκτά εξελιγμένη ρυμοτομία με πλακόστρωτους δρόμους, υδρευτικό και αποχετευτικό σύστημα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, το κυνήγι, την αγγειοπλαστική, την υφαντουργία, τη μεταλλοτεχνία, τη μεταλλουργία και τη λιθοτεχνία.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου