Αποικίζεται από τους Δωριείς. Αναπτύσσεται ιδιαίτερα στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Τα ερείπια της στα Δ. του σημερινού χωριού Άγιοι Δέκα, εκατέρωθεν του δρόμου από Ηράκλειο προς Μοίρες. Στον 7 ο αι. π.Χ. ανάγεται ο ναός της Αθηνάς στην ακρόπολη της, πάνω στον οποίο χτίστηκε τον 6 ο αι. μ.Χ. χριστιανική βασιλική. Παρακείμενο δημόσιο κτίριο 2 ου αι. μ.Χ. γνωστό ως Κάστρο. Το τείχος της ακρόπολης ανήκει στον 7 ο αι. π.Χ. Οικισμός των γεωμετρικών χρόνων. Ο ναός του Απόλλωνος Πυθίου στην κάτω πόλη, 8 ου - 7 ου αι. π.Χ., με μετασκευές στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Διατηρούνται επίσης οι υποδομές θεάτρων, λείψανα θερμών, υδραγωγείου, αμφιθεάτρου, ιπποδρόμου (2 ος - 6 ος αι. μ.Χ.). Τα ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και στην τοπική Αρχαιολογική Συλλογή. Σπίτια γεωμετρικών χρόνων στο λόφο Προφήτης Ηλίας. Στο λόφο Βουρβουλίτη στα ανατολικά της Γόρτυνας λατρευτικός οίκος (υπομινωικών χρόνων έως 7 ος αι. π.Χ.)
Θρησκευτική μητρόπολη της Κρήτης από τον 4 ο αι. μ.Χ. μέχρι την αραβική κατάκτηση (αρχές 9 ου αιώνα). Επιβλητική η τρουλλαία σταυροειδής βασιλική του Αγίου Τίτου (τέλη 6 ου αι.), ερείπια δίκογχου κτιρίου, άγνωστης χρήσης (5 ος - 6 ος αι.) και τρίκογχου ναού (5 ος αι.), πιθανώς Μαρτυρίου των Αγίων Δέκα που μαρτύρησαν επί Δεκίου (250 - 251). Εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό δάπεδο από αρχαιότερο κτίριο και αρχιτεκτονικά μέλη βρέθηκαν στο χώρο του τρικόγχου. Στη θέση Μαυρόπαπα παλαιοχριστιανική βασιλική χρονολογούμενη από επιγραφή στον 5 ο αι. Στο χωριό Άγιοι Δέκα, λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής ενσωματωμένης στο βυζαντινό ναό των Δέκα Μαρτύρων. Στη Γεωργική Σχολή βρέθηκαν ερείπια τετράκογχου κτίσματος και στενόμακρου αψιδωτού οικοδομήματος. Παλαιοχριστιανική βασιλική στη θέση του ναού του Απόλλωνος Πυθίου και, βορειότερα, λείψανα άλλης βασιλικής, εντελώς κατεστραμμένης. Ανατολικά του αρχαιολογικού χώρου λείψανα κτιρίου, μάλλον του 6 ου αι.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
