Ωρεοί
Στην ακρόπολη της αρχαίας Ιστιαίας (ή Ωρεών)
εντοπίστηκαν λείψανα κατοίκησης της εποχής του Χαλκού (3η - 2η χιλιετία π.Χ.).
Η πόλη των ιστορικών χρόνων ιδρύθηκε από Αιολείς και αναφέρεται στην Ιλιάδα. Περιήλθε για λίγο στους Πέρσες, αλλά μετά τα «Περσικά» προσχώρησε στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία. Η αρχαία πόλη εκτεινόταν στον οχυρό λόφο Κάστρο στις ανατολικές παρυφές των Ωρεών. Τμήματα της βυζαντινής οχύρωσης είναι κτισμένα με λιθόπλινθους του κλασικού τείχους. Σώζονται και λείψανα δύο ορθογώνιων πύργων. Στην πλατεία του χωριού εκτίθεται μέσα σε ειδική προθήκη υπερφυσικός ταύρος από επιτύμβιο μνημείο του 4ου αι. π.Χ. Στη χερσόνησο του Κηναίου (Λιχάδα), όπου ιερό του Κηναίου Διός, ανασκάφηκε πεντάπλευρος περίβολος με πύργους (3ος - 2ος αι. π.Χ.). Στη θέση Καστρί της Λιχάδας σώζονται λείψανα τοίχων και δεξαμενή πάνω σε χαμηλό λόφο, όπου τοποθετείται το αρχαίον Δίον, πόλη των Αβάντων. Μια άλλη φυσικά οχυρή ακρόπολη υπάρχει στη θέση Καστέλλι Γιάλτρων (Αθήναι Διάδες) με λείψανα τειχών και άλλων οικοδομημάτων. Επίσης στα παραλιακά Λουτρά Γιάλτρων με θειούχες πηγές παρόμοιες με εκείνες της Αιδηψού βρέθηκε ρωμαϊκό λουτρό. Στην παραθαλάσσια θέση Χερρονήσι των Ελληνικών, λείψανα τείχους αρχαϊκών και πρώιμων κλασικών χρόνων. Ίσως εδώ βρισκόταν κάποια κώμη της Ιστιαίας.
Μαρμάρινα παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση στη μεταγενέστερη βασιλική του Αγίου Νικολάου υποδηλώνουν ότι προϋπήρχε στην περιοχή της Ιστιαίας παλαιοχριστιανική βασιλική.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου