Λευκαντί
Βρίσκεται σε στρατηγικό και εύφορο σημείο του νότιου Ευβοϊκού κόλπου, μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας. Στον παραθαλάσσιο λόφο της Ξερό-πολης, οι διαδοχικές οικιστικές φάσεις χρονολογούνται από την ύστερη νεολιθική εποχή έως τον 7 ο αι. π.Χ. Σημαντική είναι η φάση των τελευταίων μυκηναϊκών χρόνων (1200 - 1100 π.Χ.), που αποδεικνύει την ομαλή μετάβαση από τη μυκηναϊκή στη γεωμετρική εποχή. Στον ίδιο λόφο, μεσοελλαδικοί τάφοι (2000 - 1600 π.Χ.) με στοιχεία πρωτοελλαδικών θαλαμωτών και κιβωτιόσχημων τάφων. Στους γειτονικούς λόφους Σκουμπρή και Τούμπα, νεκροταφεία του 11 ου - 10 ου αι. π.Χ. όπου σημειώνεται η σταδιακή επικράτηση της καύσης έναντι της ταφής των νεκρών. Στους γεωμετρικούς χρόνους ο λόφος της Ξερόπολης φαίνεται ότι είχε κατοικηθεί κατά κώμες, δηλαδή συνοικισμούς, και καταστράφηκε γύρω στο 700 π.Χ. Εδώ τοποθετείται από ορισμένους μελετητές η γεωμετρική Ερέτρια.
Βρέθηκαν λείψανα ενός αψιδωτού σπιτιού και άλλων κυκλικών οικοδομημάτων (8 ος αι. π.Χ.). Στις βόρειες και ανατολικές παρυφές του σημερινού χωριού ήρθαν στο φως πέντε νεκροταφεία του οικισμού των γεωμετρικών χρόνων με πλούσια και μοναδικά ευρήματα (εκτίθενται στο Μουσείο Ερέτριας) που μαρτυρούν επαφές και συναλλαγές με την Αίγυπτο, τη Φοινίκη και την Κύπρο. Στο βόρειο τμήμα του νεκροταφείου της Τούμπας αποκαλύφθηκε επίμηκες αψιδωτό οικοδόμημα εντυπωσιακών διαστάσεων (47 x 10 μ., α' μισό 10 ου αι. π.Χ.) με πλίνθινους τοίχους. Το κτίριο περιέτρεχε εξωτερικά μια σειρά ξύλινων (;) στηριγμάτων. Εσωτερικά χωριζόταν σε τρεις χώρους. Στο δάπεδο του μεγαλύτερου χώρου βρέθηκαν οι ταφές μιας γυναίκας, τεσσάρων αλόγων και η καύση ενός άνδρα. Το κτίριο ήταν προφανώς ηρώον για τους βασιλικούς νεκρούς και καλυπτόταν με χωμάτινο τύμβο. Τα ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου