Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ιδρύονται στη Θάσο, όπως και σε άλλα σημεία του Αιγαίου, μικροί, οχυρωμένοι παράκτιοι οικισμοί, όπως αυτός στην Σκάλα Σωτήρος. Ο οικισμός ακμάζει στα μέσα της 3ης χιλιετίας και εικάζουμε πως πρέπει, λόγω της μικρής έκτασής του (μόλις 1 στρέμμα), η οχύρωση να είχε σαν σκοπό την προστασία της κατοικίας ενός τοπικού ηγεμόνα ή μιας ομάδας με ισχύ που προερχόταν από τον έλεγχο του θαλάσσιου εμπορίου και σπάνιων αγαθών όπως είναι τα μέταλλα. Στη μνημειακή τοιχοδομία του ισχυρού του περιβόλου, με πύλες και προμαχώνες, χρησιμοποιείται η τεχνική του ψαροκόκκαλου, όπως συμβαίνει στις ακροπόλεις των Κυκλάδων και της Μ. Ασίας. Οι ανασκαφές στον οικισμό συνεχίζονται και μέχρι σήμερα έχει αποκαλυφθεί το μεγαλύτερο μέρος των τειχών, του δυτικού και του βορείου τμήματος.
Η κεραμική αντιπροσωπεύεται από σκουρόχρωμα κυρίως, αλλά και καστανόχρωμα, αδιακόσμητα αγγεία, ημισφαιρικές φιάλες, πρόχους και κύπελλα (δέπατα), αλλά και καδόσχημα αποθηκευτικά αγγεία.
Επίσης βρέθηκαν τελετουργικοί πελέκεις, κοσμήματα, εργαλεία από λίθο κόκκαλο και πηλό, που τα περισσότερα χρησιμοποιούνταν για την επεξεργασία του μαλλιού.
Διαπιστώνονται αναλογίες με την Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία αλλά και άμεσες συγγένειες με το Βορειοανατολικό Αιγαίο, όπως μαρτυρεί η παρουσία ειδικού προορισμού αγγείων όπως το «δέπας αμφικύπελλο». Από τα μικροευρήματα της Σκάλας Σωτήρος, προκαλεί εντύπωση ο μεγάλος αριθμός σφοντυλιών διαφόρων τύπων, γεγονός που προδίδει την ιδιαίτερη σημασία της υφαντικής. Αξίζει επίσης να μνημονεύσουμε και τους λίθινους πελέκεις με οπή στελέχους.Στον οικισμό επίσης βρέθηκε μεγάλος αριθμός από μεγαλιθικές ανθρωπόμορφες στήλες - μενίρ, που απεικονίζουν πολεμιστές ή κυνηγούς και είναι λαξευμένες σε μάρμαρο ή σε γνεύσιο. Οι στήλες της Σκάλας Σωτήρος βρέθηκαν ενσωματωμένες στα τείχη του αρχαίου οικισμού και εντάσσονται στο 'πανευρωπαϊκό' ρεύμα των πρώιμων αυτών γλυπτών, που από τα μέσα της 4ης χιλιετίας εξαπλώνονται από τη Νότια Ρωσία ως την Ιβηρική Χερσόνησο. Η λειτουργία τους πρέπει να είναι κατά βάση συμβολική, ταφική ή λατρευτική.
Πιθανόν να συμβόλιζαν μορφές ηρωϊκών προγόνων και η παρουσία τους στο τείχος να αποσκοπούσε στην προστασία του άρχοντα. Μια άλλη άποψη που τους αποδίδει χωροθετική σημασία, εφόσον σε αρκετές περιπτώσεις εντοπίζονται μεμονωμένες κοντά σε διαβάσεις πρόσβασης πηγών, πολύτιμων υλών και αγαθών ή σε όρια των ωφέλιμων περιοχών κάθε οικισμού. Τμήμα του ανασκαφέντος προϊστορικού οικισμού του Σωτήρος είναι επισκέψιμο.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου