Πλησίον του οικισμού Μεγάλο Χωριό, στα Β. του νησιού της Τήλου, εντοπίζεται ο σημαντικότερος, πιθανότατα πρώιμος, δωρικός οικισμός με την ακρόπολη στην κορυφή (Κάστρο) και την πόλη του 4ου αι. π. Χ. στη Ν. πλαγιά του λόφου.
Στο Κάστρο είχε διαμορφωθεί τειχισμένη ακρόπολη, όπου υπήρχε ο αρχαίος ναός του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος, σύμφωνα με επιγραφές που βρέθηκαν εκεί. Στα ερείπια αυτών των ναών κατά το 14ο-15ο αιώνα χτίστηκε η εκκλησία του Ταξιάρχη. Κατά το Μεσαίωνα στην ελληνιστική ακρόπολη πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις και προστέθηκαν στηθαίο με επάλξεις, καταχύστρα και πύργος στα ανατολικά. Η επιλογή της τοποθεσίας από τους αρχαίους χρόνους ήταν εκπληκτική, γιατί έτσι, από την αρχαία ακρόπολη και από το Κάστρο υπήρχε η δυνατότητα να εποπτεύονται οπτικά οι κόλποι του Αγίου Αντωνίου, της Eρίστου και η Νίσυρος. Αυτός είναι και ο λόγος που παρατηρείται αδιάκοπη κατοίκηση στον οικισμό που σήμερα ονομάζεται του Μεγάλου Χωριού από την εποχή της ίδρυσής του τον 4ο αι. π. Χ. μέχρι σήμερα.
Ο αρχαίος οικισμός απλωνόταν σε όλη την απότομη πλαγιά του λόφου, όπως διαπιστώνεται από τους σωζόμενους τοίχους των οικιών και από το τείχος που τις προστάτευε περιμετρικά. Μεγάλο τμήμα του τείχους είναι ορατό μέσα στο σύγχρονο οικισμό πίσω από την εκκλησία του Ταξιάρχη και σε άλλα σημεία του χωριού. Πυργοειδή άνδηρα εντυπωσιακά σε ύψος στήριζαν τα σπίτια του αρχαίου οικισμού, ενώ στο ισόγειο πίσω από το άνδηρο ήταν σκαμμένη η οικιακή δεξαμενή.
Επίσης, στην απότομη κλιτύ του λόφου σώζονται τμήματα πολλών οικιών μεταγενέστερων εποχών ερείπια σπιτιών των μεσαιωνικών χρόνων καθώς και βυζαντινοί ναΐσκοι, ορισμένοι με τοιχογραφίες.
ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟΟ σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος του νησιού είναι το Mεγάλο Χωριό με το Κάστρο του, που έχει χτιστεί στην κορυφή του υψώματος. Ο αρχαίος οικισμός απλωνόταν σε όλη την απότομη πλαγιά του λόφου, όπως διαπιστώνεται από τους σωζόμενους τοίχους των οικιών και από το τείχος που τις προστάτευε περιμετρικά. Μεγάλο τμήμα του τείχους είναι ορατό μέσα στο σύγχρονο οικισμό πίσω από την εκκλησία του Ταξιάρχη και σε άλλα σημεία του χωριού. Στην απότομη κλιτύ του λόφου σώζονται τμήματα πολλών αρχαίων και μεσαιωνικών οικιών καθώς και βυζαντινοί ναΐσκοι, ορισμένοι με τοιχογραφίες.
Στο Κάστρο είχε διαμορφωθεί τειχισμένη ακρόπολη, όπου υπήρχε ο αρχαίος ναός του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος, σύμφωνα με επιγραφές που βρέθηκαν εκεί. Στα ερείπια αυτών των ναών κατά το 14ο-15ο αιώνα χτίστηκε η εκκλησία του Ταξιάρχη. Κατά το Μεσαίωνα στην ελληνιστική ακρόπολη πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις και προστέθηκαν στηθαίο με επάλξεις, καταχύστρα και πύργος στα ανατολικά. Η επιλογή της τοποθεσίας από τους αρχαίους χρόνους ήταν εκπληκτική, γιατί έτσι, από την αρχαία ακρόπολη και από το Κάστρο υπήρχε η δυνατότητα να εποπτεύονται οπτικά οι κόλποι του Αγίου Αντωνίου, της Eρίστου και η Νίσυρος. Αυτός είναι και ο λόγος που παρατηρείται αδιάκοπη κατοίκηση στον οικισμό που σήμερα ονομάζεται του Μεγάλου Χωριού από την εποχή της ίδρυσής του τον 4ο αι. π. Χ. μέχρι σήμερα.
Στον κάμπο του Μεγάλου Χωριού εντοπίστηκε η εκτεταμένη νεκρόπολη της αρχαίας πόλης στις θέσεις Ποταμιές, Μάρμαρα, Αγία Παρασκευή, Κενά.
Από θαλαμοειδή τάφο προέρχονται πολύτιμα χρυσά κοσμήματα, όπως διάδημα και περιδέραιο. Κοντά στον Άγιο Γεώργιο εντοπίστηκαν επιτύμβιοι βωμοί και βάσεις στηλών. Στο σημερινό νεκροταφείο, βρέθηκε πλήθος ενεπίγραφων μελών, επιτύμβιων στηλών και βωμών, ορισμένα από τα οποία είναι και σήμερα ορατά.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
