Σαλαμίς
Σημαντικό κέντρο στον Σαρωνικό, ήδη από την προϊστορική εποχή. Το σπήλαιο Περιστέρια κατοικείται από τη νεολιθική περίοδο και χρησιμοποιείται έως την μυκηναϊκή εποχή. Στην Κούλουρη εντοπίστηκαν μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι (14ος - 12ος αιώνας π.Χ.) και στο Ναύσταθμο υπομυκηναϊκοί κιβωτιόσχημοι τάφοι με καύσεις νεκρών (13ος - 11ος αιώνας π.Χ.). Το όνομα του νησιού έγινε διάσημο μετά τη νικηφόρα ναυμαχία του ενωμένου ελληνικού στόλου υπό την αρχηγία των Αθηναίων κατά του περσικού στόλου του Ξέρξη (480 π.Χ.). Η αρχαία πόλη Σαλαμίς βρισκόταν στη θέση του χωριού Αμπελάκια (κόλπος Παλουκιών). Σώζεται τμήμα του πλινθόκτιστου τείχους. Νότια από τα Αμπελάκια, στη χερσόνησο της Κυνόσουρας (αρχ. και Τροπαία άκρα, γιατί εκεί ήταν στημένο τρόπαιο για τη νίκη), απέναντι από το νησάκι Ψυπάλεια, είναι ορατός ταφικός τύμβος, το Πολυάνδριον, για τους Έλληνες νεκρούς της ναυμαχίας. Κυκλικός πύργος κλασικών χρόνων στην παραλία του Αγίου Νικολάου.
Στην πόλη της Σαλαμίνας έχουν ανασκαφεί παλαιοχριστιανικοί τάφοι. Στη Ν. κλιτύ του όρους Μαυροβούνι, γύρω από την ερειπωμένη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Δημητρίου υπάρχουν παλαιοχριστιανικά οικοδομικά λείψανα. Στο Περάνι, λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Αρχιτεκτονικά γλυπτά της ίδιας εποχής σε δεύτερη χρήση στην εκκλησία της Παναγίας Περανιώτισσας.
Στη σημερινή πρωτεύουσα του νησιού, την Κούλουρη, υπάρχει μικρό Μουσείο με ευρήματα από τα Αμπελάκια (κλασικών χρόνων, κυρίως επιτύμβιες στήλες).
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου