'Ενα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας. Βρίσκεται στην άκρη της παλιάς πόλης και σύμφωνα με μια παράδοση πήρε το όνομά της επειδή βρισκόταν έξω από την πόλη (Κατάπολα), ενώ με άλλη, επειδή είχε «εκατό πύλες». Η εκκλησία αναστηλώθηκε το 1962 από τον καθηγητή Αναστ. Ορλάνδο και γιορτάζει με μεγάλο πανηγύρι στις 15 Αυγούστου. Η εκκλησία λέγεται ότι ιδρύθηκε από την Αγία Ελένη, όταν κατευθυνόταν στους Αγίους Τόπους (326) για την αναζήτηση του Τίμιου Σταυρού, είτε από το Μ. Κωνσταντίνο σε εκτέλεση τάματος της μητέρας του. Βέβαιο είναι, πως στον 4ο αι. υπήρχε στη θέση της σημερινής εκκλησίας ένα παρεκκλήσι (σήμερα του Αγίου Νικολάου) χτισμένο στη θέση αρχαίου ελληνικού οικοδομήματος (γυμνασίου ή ναού). Σ' αυτό το αρχικό οικοδόμημα έγιναν προσθήκες, ενώ τη μνημειακή της μορφή απέκτησε η εκκλησία την εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αι.). Στο εσωτερικό του ναού, με το ωραίο μαρμάρινο τέμπλο και την εικόνα της Κοίμησης, αξίζει να προσέξουμε την εικόνα της Παναγίας, αριστερά από την είσοδο, που θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, τον τάφο της Όσιας Θεοκτίστης, η οποία αγίασε στο νησί, το σύνθρονο πίσω από την Αγία Τράπεζα και το πρωτοχριστιανικό βαπτιστήριο.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
