Οι προσπάθειες για τη δημιουργία ενός μουσείου στο Μυστρά είχαν ξεκινήσει από τα τέλη του 19ου αιώνα. Τότε ιδρύθηκε το πρώτο άτυπο μουσείο στην ανατολική πτέρυγα του μητροπολιτικού συγκροτήματος από τον Γάλλο βυζαντινολόγο Gabriel Millet. Εκεί τοποθετήθηκαν γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη από τους ναούς του Μυστρά, ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα η συλλογή εμπλουτίστηκε, με τη συμβολή του μητροπολίτη Σπάρτης Θεόκλητου Μινόπουλου.
Το Μουσείο του Μυστρά ιδρύθηκε επίσημα το 1952, οπότε η συλλογή μεταφέρθηκε στη δυτική πτέρυγα του μητροπολιτικού συγκροτήματος. Στην αίθουσα του ορόφου παρουσιάζονταν αντικείμενα μικροτεχνίας, προερχόμενα, στην πλειονότητά τους, από ανασκαφές στο χώρο, καθώς και φορητές εικόνες, ενώ στο ισόγειο η παλαιότερη έκθεση των γλυπτών εμπλουτίστηκε με τη μεταφορά αντικειμένων βυζαντινής εποχής, που μέχρι τότε βρίσκονταν στο Μουσείο της Σπάρτης. Τότε η έκθεση επεκτάθηκε και στον ημιυπαίθριο και στους αύλειους χώρους του μητροπολιτικού συγκροτήματος, συνεχίζοντας μία τάση που είχαν ήδη υιοθετήσει προσωπικότητες, όπως ο μητροπολίτης Ανανίας Λαμπάρδης, που φρόντισαν, ως λάτρεις της τέχνης του παρελθόντος, κατά την ανέγερση του μητροπολιτικού συγκροτήματος, να διακοσμήσουν τις όψεις του με γλυπτά, αναδεικνύοντάς τα παράλληλα.
Κατά το έτος 2001 η μόνιμη έκθεση αναδιοργανώθηκε, με νέα θεματική, μουσειολογική και μουσειογραφική προσέγγιση, που υπαγορεύτηκε και από την ανάγκη να παρουσιασθούν τα νεότερα πορίσματα της έρευνας.
Η επανέκθεση, με τίτλο ''Βυζάντιο και Δύση: η εμπειρία του υστεροβυζαντινού αστικού κέντρου του Μυστρά'', εστιάζει στις σχέσεις και επαφές του βυζαντινού κράτους με τη Δύση, σχέσεις που γίνονται αφορμή εκατέρωθεν επιδράσεων και διαμορφώνουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας, της πνευματικής ζωής και της τέχνης της εποχής των Παλαιολόγων. Ο Μυστράς, ακμαίο υστεροβυζαντινό αστικό κέντρο, αποτελεί εξαιρετικό πεδίο για την ανίχνευση της προσέγγισης Βυζαντίου και μεσαιωνικής Δύσης λίγο πριν την Αναγέννηση.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου