Η Παλαιά Μονή της Παναγίας Κάτω Ξενιάς εντοπίζεται στα 16 χλμ. από την πόλη του Αλμυρού. Η ονομασία «Ξενιά» προέρχεται από τον αρχαίο όρο «Ξενία» και αναφέρεται στη φιλοξενία. Λέγεται επίσης ότι υπήρχε στη περιοχή αρχαίος ναός του Ξένιου Διός που έδωσε το όνομα του στη Μονή. Η ίδρυση της ανέρχεται στον 13ο αιώνα, σύμφωνα με τα εντοιχισμένα ανάγλυφα που βρέθηκαν στη κόγχη του ναού. Αποτέλεσε Μετόχι της Άνω Μονής Ξενιάς, γνώρισε μεγάλη ακμή και αντικατέστησε την παρηκμασμένη Άνω Μονή λαμβάνοντας την ονομασία «Κάτω Μονή Ξενιάς». Αναφέρονται ανακαινίσεις της Μονής τον 17ο (1697) και τον 20ο αιώνα (1908, 1920 και 1930). Ως το 1970 λειτουργούσε ως ανδρική Μονή και στη συνέχεια μετατράπηκε σε γυναικεία. Μετά τους σεισμούς του 1980 εγκαταλείφθηκε ενώ το 1990 κτίσθηκε κοντά στη Παλαιά Μονή η Νέα Μονή της Παναγίας Κάτω Ξενιάς. Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει διάφορα ερειπωμένα κτίσματα σε τετράγωνη διάταξη που οικοδομήθηκαν μεταξύ 1908-1928, διώροφα κτίσματα με καμάρες και τον ναό του Αγίου Νικολάου (1671). Ο ναός, που φέρει τοιχογραφίες, έχει αναπαλαιωθεί και είναι επισκέψιμος. Την Μεγάλη Παρασκευή, στο λόφο κοντά στο μοναστήρι όπου βρίσκονται 3 σταυροί, γίνεται αναπαράσταση της Σταύρωσης και της Αποκαθήλωσης του Κυρίου. Η Μονή, που εορτάζει στις 23 Αυγούστου, φιλοξενεί 3 μοναχές.
Συντάκτης: Νίκη Καλοπαίδη