Η μονή της Παναγίας της Γιάτρισσας βρίσκεται στο Δήμο Σμύνους, κοντά στο δάσος της Βασιλικής του Ταϋγέτου. Μπορούμε να φθάσουμε σε αυτή με αυτοκίνητο ακολουθώντας τη διαδρομή: Άγιος Νικόλαος - Καστάνια - I.M. Παναγίας Γιάτρισσας.
Μέσα σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία και σε υψόμετρο 1040 μέτρων είναι χτισμένη η Μονή της Παναγίας της Γιάτρισσας που είναι τόσο πολύ δεμένη με την ιστορία και τις ζωές των κατοίκων των Βαρδουνοχωρίων.
Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της Μονής δεν είναι ιστορικά επιβεβαιωμένη. Αυτό που όμως είναι σίγουρο είναι ότι στα προΧριστιανικά χρόνια στο ίδιο σημείο ήταν η θέση ναού αφιερωμένου στην θεά Αθηνά.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρωτοϊδρύθηκε εκεί μονή τον 4ο μ .Χ. αι. , ενώ άλλη παράδοση θεωρεί ότι η μονή ιδρύθηκε το 10ο αι. αναφέροντας ως πιθανό ιδρυτή της τον Όσιο Νίκωνα ο οποίος ίδρυσε πολλούς Ναούς στην περιοχή του Ταϋγέτου και της Λακεδαίμονος
Ο Ναός ερήμωσε για αρκετά χρόνια, λόγω πολέμων, επιθέσεων πειρατών κλπ., έως και το 1632 περίπου, όταν ο Κυριακούλης Ηλιαφέντης, από πλούσια οικογένεια της Καστάνιας, και η γυναίκα του Μαρία, αποφάσισαν να μονάσουν για να αποφύγουν την κατακραυγή όντας άτεκνοι και να φτιάξουν μονή και κελιά στα ερείπια του παλαιού ναού. Σύμφωνα μάλιστα με τον θρύλο η Μαρία Ηλιαφέντη έμεινε έγκυος την αμέσως επόμενη χρονιά από την οικοδόμηση του Ναού ενώ γέννησε και δεύτερο παιδί ένα χρόνο αργότερα. Από τότε και ως τις ημέρες μας η Παναγία η Γιάτρισσα είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την καθημερινή ζωή αλλά και την ιστορία της Βαρδούνιας.
Το προσωνύμιο της Παναγίας πιστεύεται ότι σχετίζεται με τον κλάδο των οικογενειών Medici, Ιατρού, Γιατράκου.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
