Η Μονή των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού βρίσκεται στο χωριό Μελισσότοπος, 26 χλμ. από την Καστοριά, σε υψόμετρο 870 μ., και είναι η παλαιότερη Μονή του Νομού. Η πρώτη Μονή, αφιερωμένη στον Άγιο Παντελεήμονα, ιδρύθηκε την εποχή του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού (1080). Το 1457, η Μονή ανασυστάθηκε και αφιερώθηκε στους Άγιους Ανάργυρους. Μετά την καταστροφή του μοναστηριού το 1734 από επιδρομές τουρκαλβανών, ανακατασκευάζεται το 1754 από τον μοναχό Γεράσιμο (από τη Σίφνο). Στα τέλη του 1774, φιλοξενείται εδώ ο Κοσμάς Αιτωλός όπως μαρτυρείται από μια μαρμάρινη επιγραφή στο προαύλιο. Το 1858, ανεγέρθη ο νέος ναός των Αγίων, τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική - με ανάγλυφες παραστάσεις από πέτρα και μάρμαρο - και ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες του 1763. Το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη ακμή τον 19ο αιώνα, διατηρούσε σημαντική βιβλιοθήκη με μοναδικά χειρόγραφα και βιβλία ως το 1947 (εποχή του Εμφυλίου Πολέμου) που καταστράφηκε από πυρκαγιά. Το 1987, η Μονή επεκτείνεται με την ανέγερση πλήθους παρεκκλησιών και οικοδομημάτων. Στην είσοδο προς τον μοναστηριακό χώρο υψώνονται 2 διώροφοι πέτρινοι πυργίσκοι που οδηγούν σε μεγάλο περίβολο γύρω από τον οποίο διατάσσονται διάφορα κτίσματα, όπως κελιά και ξενώνες, καθώς και το κουβούκλιο του ιερού αγιάσματος της Παναγίας. Δεξιά της εσωτερικής αυλής διακρίνονται το αρχονταρίκι και ο πέτρινος ναός (βασιλική με τρούλο) της Ζωοδόχου Πηγής. Στη νότια πτέρυγα του μοναστηριού εντοπίζεται ο ναός του Αγίου Νεκταρίου (σε κεραμιδί απόχρωση), που ασκήτεψε στη Μονή μετά το 1460. Η νέα βιβλιοθήκη, που λειτουργεί από το 2001, θεωρείται από τις μεγαλύτερες της Δυτικής Μακεδονίας σε θεολογικά βιβλία και σε αρχείο εντύπων. Η Μονή εορτάζει την 1η Νοεμβρίου.
Συντάκτης: Νίκη Καλοπαίδη
