Στο χωριό Νησί Ημαθίας, κοντά στην Αλεξάνδρεια και δίπλα στο Βάλτο, υπήρχε το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Από το μοναστήρι σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό, δηλαδή ο ναός της μονής.
Η παράδοση λέει ότι μέσα σε ένα όστρακο θαλάσσιας χελώνας βρέθηκαν με θαυματουργικό τρόπο τα λείψανα των Αγίων Αναργύρων. Το σημείο που ανακαλύφθηκαν τα λείψανα καταλαμβάνει σήμερα η Αγία Τράπεζα του μοναστηριακού ναού.
Αρχικά, στον τόπο αυτό χτίσθηκε ένα εκκλησάκι, ενώ αργότερα ιδρύθηκε το μοναστήρι.
Το 1813 οικοδομήθηκε νέος μοναστηριακός ναός, αυτός που σώζεται σήμερα, στην κύρια είσοδο του οποίου διατηρείται η κτιτορική του επιγραφή.
Πάντως, την ύπαρξη παλαιότερου ναού πιστοποιούν τόσο διάφορα ιερά και λειτουργικά σκεύη παλαιότερα του 1813, όσο και οι αναφορές για το μοναστήρι σε χειρόγραφα του 18ου αι. Με την πάροδο του χρόνου χτίστηκαν γύρω από την εκκλησία ηγουμενείο, πανδοχείο, αποθήκες, κελιά κ.α. Περιμετρικά χτίστηκε ψηλός πέτρινος τοίχος για ασφάλεια του μοναστηριακού συγκροτήματος, ο οποίος έχει δύο πόρτες εισόδου, μία ανατολικά και μία δυτικά.
Στο εσωτερικό της εκκλησίας και πιο συγκεκριμένα, στο τμήμα της ξυλότυπης καλλιτεχνικής οροφής που βρίσκεται πάνω από το τέμπλο, διασώζονται ζωγραφισμένες πάνω στο ξύλο τέσσερις απεικονίσεις του μοναστηριού, με φόντο πλούσια βλάστηση, ενώ σε μία φαίνεται στο βάθος και η Τούμπα.
Το μοναστήρι την περίοδο της Τουρκοκρατίας απετέλεσε, εθνικό, θρησκευτικό και εκπαιδευτικό προπύργιο της περιοχής. Η Μονή των Αγίων Αναργύρων παρουσίασε μεγάλη άνθιση κυρίως τον 18ο και 19ο αιώνα, ενώ τα κειμήλια της περιόδου εκείνης φανερώνουν μακροχρόνιο πνευματικό σύνδεσμο με την Αυτοκρατορική Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.
Ανάμεσα στα Ιερά Σκεύη εξέχουσα θέση έχει η οκτάγωνη λειψανοθήκη της Αγίας Αικατερίνης με ανάγλυφη την γνωστή Σιναϊτική παράσταση των τριών κορφών. Είναι απομίμηση της αυθεντικής λειψανοθήκης του Σινά, όπου φυλάσσεται η Τίμια Κάρα της Αγίας Αικατερίνης.
Υπάρχουν επίσης πολλά λειτουργικά σκεύη και βιβλία, όπως επίσης και δύο χειρόγραφα, το ένα με ακολουθία του Αγίου Μόδεστου "1773 υπό Δαμιανού μοναχού" και το άλλο μικρό ευχολόγιο με προσθήκες διαφορετικών εποχών.
Ιδιαίτερης επίσης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας είναι και τα ξυλόγλυπτα του Δεσποτικού των Βημόθυρων, η Αγία Τράπεζα με ξυλόγλυπτο επίσης ουρανό, το Κουβούκλιο των ιερών λειψάνων, ο Άμβωνας, ο σταυρός επάνω στο τέμπλο, η ξυλότυπη καλλιτεχνική οροφή στα τρία κλίτη του ναού.
Ο παλαιός αυτός ναός των Αγίων Αναργύρων είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική και εσωτερικά χωρίζεται σε τρία κλίτη με δύο κιονοστοιχίες, που η κάθε σειρά έχει 6 κίονες. Ο ναός είναι χτισμένος κατά το ρυθμό των εκκλησιών που χτίστηκαν επί Τουρκοκρατίας στο Ρουμλούκι.
Πάνω από την κύρια είσοδο, στη δυτική πλευρά του ναού υπάρχει η κτιτορική επιγραφή, ενώ επάνω απ' αυτήν υπάρχει εικονοστάσιο με τοιχογραφία των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού.
Ο κυρίως ναός χωρίζεται από το Ιερό με ξύλινο τέμπλο. Το δάπεδο είναι πλακοστρωμένο με λευκές πλάκες. Η οροφή είναι ξύλινη ενώ στο μεσαίο κλίτος είναι ψηλότερη από ότι στα πλαϊνά. Σχηματίζονται δε φατνώματα, που καλύπτονται με ταμπλάδες που φέρουν διακοσμήσεις από το φυτικό κύκλο. Στα πλαϊνά κλίτη, οι οροφές έχουν διακόσμηση από απλά γεωμετρικά σχήματα. Πάνω από το τοξωτό επιστύλιο του κεντρικού κλίτους και στη βόρεια και νότια εσωτερική πλευρά των πλάγιων, υπάρχουν μεταλλικές πλάκες με ζωγραφισμένους πάνω τους διάφορους Αγίους. Έξω από το ναό υπάρχει το χαγιάτι ή νάρθηκας των Μακεδονικών εκκλησιών.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου