Η Μονή Πατέρων, η οποία είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται κοντά στο χωριό Λίθινο, σε απόσταση 5 χλμ. Δυτικά της Ζίτσας. Σύμφωνα με μαρτυρίες η Μονή ιδρύθηκε αρχικά στην αριστερή όχθη του Καλαμά, στη θέση που σώζεται σήμερα το παρεκκλήσι του Αγ. Αθανασίου, στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην απέναντι όχθη κοντά στο Θεογέφυρο, στη θέση του ναού Αγ. Νικολάου. Η Μονή ιδρύθηκε κατά πάσα πιθανότητα τον 16ο α. και η σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα ποικίλων επεμβάσεων. Περιβάλλεται από δύο περιβόλους με έντονο φρουριακό χαρακτήρα οι οποίοι σώζονται σήμερα σε ερειπιώδη κατάσταση.
Η πρόσβαση στη Μονή γίνεται από τη δυτική πλευρά. Η είσοδος διαμορφώνεται με τοξωτό πλαίσιο. Τα διώροφα, ερειπωμένα συγκροτήματα κελιών και οι βοηθητικοί χώροι κτίσθηκαν σε διάφορες περιόδους. Τα κελιά της δυτικής πτέρυγας έγιναν το 1848, σύμφωνα με επιγραφή, ενώ παλαιότερο θεωρείται το νότιο συγκρότημα. Το κωδωνοστάσιο βρίσκεται ανατολικά του Καθολικού και κτίσθηκε το 1850. Το καθολικό κτίστηκε πιθανόν στα 1590, σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή στο νότιο τοίχο του ναού. Ως προς τον αρχιτεκτονικό του τύπο είναι σταυροειδής τετρακιόνιος εγγεγραμμένος ναός με πλάγιους χορούς. Ο νάρθηκας είναι ενιαίος με τον κυρίως ναό, ενώ υπάρχει και μεταγενέστερος εξωνάρθηκας.
Στο εσωτερικό του ναού οι τοιχογραφίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Το 1631 αγιογραφήθηκε ο τρούλος του καθολικού και πιθανόν την ίδια χρονιά ή λίγο αργότερα ολοκληρώθηκε η αγιογράφηση του υπόλοιπου ναού. Το 1676 επισκευάσθηκε η καμάρα πιθανόν και η στέγη από τον "κυρ Λεοντάρη", σύμφωνα με χάραγμα.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι επιχρυσωμένο και χρονολογείται στο 17ο αι. Τα αποστολικά ζωγραφίστηκαν το 1680 από το Ζιτσαίο ζωγράφο Δημήτριο επί ηγουμενίας Φιλοθέου. Οι περισσότερες δεσποτικές εικόνες είναι έργα του 1857. Παλαιότερες σημαντικές εικόνες της Μονής φυλάσσονται σήμερα στο παρεκκλήσι του Μητροπολιτικού μεγάρου. Σε μικρή απόσταση υπάρχει λόφος με σπηλιές που χρησιμοποιούνταν ως ασκηταριά. Μετά το 1910 η μονή διαλύθηκε και σιγά- σιγά κατέρρευσαν τα κελιά.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
