Η μονή της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται μεταξύ Αρίστης και Πάπιγκου, κτισμένη πάνω σε κάθετο βράχο, δίπλα στην όχθη του ποταμού. Βοϊδομάτη κοντά στη γέφυρα. Το μοναστηριακό συγκρότημα αναπτύσσεται πάνω και μέσα στο βράχο σε πολλά επίπεδα τα οποία συγκοινωνούν μεταξύ τους με σκάλες και καταπακτές.
Το καθολικό της μονής είναι μονόχωρη βασιλική με τρούλο και σταυρεπίστεγο νάρθηκα στα δυτικά. Ο κυρίως ναός καλύπτεται από μία ημικυλινδρική καμάρα, Σύμφωνα με επιγραφή, ο ναός κτίστηκε το 1665 και ιστορήθηκε 8 χρόνια αργότερα, το 1673, από τους ζωγράφους Ιωάννη, Δημήτριο και Γεώργιο. Ο ναός εσωτερικά είναι κατάγραφος από αγιογραφίες, οι οποίες όμως δεν σώζονται σε καλή κατάσταση.
Αξιόλογο είναι το τέμπλο του ιερού, το οποίο είναι ξυλόγλυπτο με πλούσιο φυτικό και ζωϊκό διάκοσμο και φέρει τις Δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας και 15 μικρές εικόνες στο Δωδεκάορτο. Η Μονή Σπηλαιώτισσας κατά το παρελθόν είχε στην ιδιοκτησία της μεγάλη περιουσία κι έτσι επιχορηγούσε τα σχολεία της Αρίστης και άλλων τριών κοινοτήτων, με αποτέλεσμα να έχουν τη δυνατότητα να φοιτούν εκεί όλο και περισσότεροι μαθητές. Τελικά το 19ο αιώνα, με απόφαση των τούρκικων δικαστηρίων, η μοναστηριακή περιουσία απαλλοτριώθηκε. Η μονή υπέστη λεηλασία και πυρπόληση και το 1897 κατέρρευσαν οι ξενώνες της από σεισμό.
Σήμερα το μοναστήρι είναι εγκαταλελειμμένο και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Πανηγυρίζει της Ζωοδόχου Πηγής έτσι ώστε να μη συμπίπτει με το πανηγύρι της Μονής της Παναγιάς του Βίκου.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου