Η Μονή βρίσκεται σε υψόμετρο 267 μ. στο ομώνυμο λόφο του Φιλερήμου και είναι αφιερωμένη στη Παναγία τη Ζωοδόχο Πηγή. Στη θέση αυτή βρισκόταν η Ακρόπολη της Ιαλυσού και ο αμφιπρόστυλος, δωρικός ναός της Αθηνάς Πολιάδος και του Διός Πολιέως (3ος -2ος π.χ.αι.). Στα ερείπια του ιερού χτίσθηκε παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική (5ου μ.χ. αι.) από την οποία διασώζεται το σταυροειδές Βαπτιστήριο. Την εποχή των Ιπποτών, τον 14ο αιώνα, αναστηλώθηκε η λιθόκτιστη γοτθική εκκλησία (δίπλα στο Βαπτιστήριο) και στη συνέχεια χτίσθηκε το μοναστηριακό συγκρότημα της Παναγίας με το εντυπωσιακό καμπαναριό της. Το μοναστήρι καταστράφηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ξανακτίσθηκε τον 15ο αι. και λειτουργούσε από μοναχούς του Τάγματος των Καπουτσίνων (17ος αι.) μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει, εκτός από το Βαπτιστήριο και την γοτθική Μονή, ερείπια του ναού της βυζαντινής Μονής (10ου αι.), τον αναστηλωμένο ναό της Παναγίας (15ου αι.) καθώς και την βυζαντινή υπόγεια εκκλησία του Aγίου Γεωργίου του Xωστού (με τοιχογραφίες του 14ου αι.) που λέγεται ότι κτίσθηκε από τον Απόστολο Λουκά. Υπάρχουν επίσης 2 παρεκκλήσια, ένα για τους ορθόδοξους και ένα για τους καθολικούς. Από την ανατολική είσοδο, ο επισκέπτης ανεβαίνει μια πλατιά πέτρινη σκάλα και οδηγείται στον μοναστηριακό χώρο διασχίζοντας την «Οδό του Μαρτυρίου» (ή τον Γολγοθά). Η οδός αυτή είναι λιθόστρωτη, φέρει 14 χαλκογραφίες πάνω σε βωμούς στη μια πλευρά της (που ιστορούν τα Πάθη του Κυρίου) και καταλήγει σ' ένα Σταυρό 18 μέτρων, από τον οποίο - μέσω μιας στρογγυλής σκάλας - μπορεί κανείς να θαυμάσει πανοραμικά τη θέα σε όλο το νησί. Η παρουσία παγωνιών είναι έντονη καθ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Φιλερήμου (11ου αιώνα) βρισκόταν στη Μονή μέχρι το 1523. Στο πέρασμα των αιώνων μετακινήθηκε στην Ιταλία, τη Μάλτα, τη Ρωσία, το Βερολίνο και από το 2002 φιλοξενείται στο Μπλε Παρεκκλήσι του Εθνικού Μουσείου του Μαυροβουνίου.
Συντάκτης: Νίκη Καλοπαίδη
