Το Δεσποτικό είναι ένα ακατοίκητο νησάκι απέναντι από τον Αγ. Γεώργιο, στις νοτιοδυτικές ακτές της Αντιπάρου, στο οποίο έγιναν ανασκαφές στην περιοχή Μάντρα. Στο νησάκι αυτό , οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τάφους Πρωτοκυκλαδικής και Κυκλαδικής περιόδου. επίσης βρέθηκαν τμήματα ενός αρχαίου ναού των κλασικών χρόνων (χρονολογούνται στο 500 π. χ. περίπου), μαρμάρινα τμήματα κτιριακών συγκροτημάτων, ειδώλια και άλλα αντικείμενα.
Το 1997 η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως ένα μεγάλο μέρος βοηθητικών χώρων ενός ιερού. Συγκεκριμένα αποκαλύφθηκε ένα επίμηκες κτιριακό συγκρότημα αποτελούμενο από πέντε συνεχόμενα παράλληλα δωμάτια.. Στο νότιο δωμάτιο του αρχαϊκού κτηρίου Α, κάτω από το δάπεδο, βρέθηκαν σημαντικότατα κινητά ευρήματα τα οποία πιθανόν να τοποθετήθηκαν κάτω από τις πλάκες του νέου δαπέδου του δωματίου κατά την ανακαίνιση του ναού σε μια δεύτερη φάση της αρχαϊκής περιόδου.
Είναι κατασκευασμένα από διάφορα υλικά της αρχαϊκής περιόδου και είναι ανατολικοϊωνικής, ροδιακής, κυπριακής και αιγυπτιακής προέλευσης. Στο χώρο της ανασκαφής έχουν βρεθεί πολλά μαρμάρινα μέλη γλυπτών, δυο αρχαϊκές κεφαλές κούρων, κορμός γυμνού ανδρικού αγάλματος, τμήμα ενεπίγραφου περιρραντηρίου αρχαϊκής εποχής, με την επιγραφή «Μάρδης ανέθηκεν». Μοναδικό εύρημα αποτελεί το ειδώλιο μεγάλων διαστάσεων γυναικείας θεότητας δαιδαλικής τεχνοτροπίας, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 680-660 π.Χ. Σπουδαιότατο επίσης εύρημα αποτελεί ο κτιστός μαρμάρινος τετράγωνος βωμός, αφιερωμένος στην ΕΣΤΙΑ ΙΣΘΜΙΑ κλασικών χρόνων, μαρτυρία για μια από τις λατρευόμενες θεότητες. Παράλληλα μας δίνει το τοπωνύμιο του ακρωτηρίου όπου βρίσκεται το ιερό -ΙΣΘΜΟΣ- και επιβεβαιώνει την ύπαρξη ισθμού.
Βρέθηκαν όστρακα με την επιγραφή «ΑΠΟΛΛ» και «APTHME» ή «APXHME» (6ος-3ος αι. π.X.) που έχουν οδηγήσει στην απόδοση του ιερού στον Απόλλωνα, ενδεχομένως παράλληλα με την Άρτεμη. Οι ομοιότητες άλλωστε είναι μεγάλες ανάμεσα στα κινητά ευρήματα και στα αρχιτεκτονικά μέλη του Δεσποτικού με εκείνα του ιερού του Δηλίου Απόλλωνα της Πάρου, που ήταν αφιερωμένο και στην Άρτεμη.
Ως γνωστό η λατρεία του Απόλλωνα ήταν από τις πλέον διαδεδομένες στις Κυκλάδες, με το ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο. Κατά την παράδοση υπήρχαν συνολικά 22 δευτερεύοντα μικρότερα και πιο λιτά ιερά. Ένα από αυτά ήταν, όπως φαίνεται, και το ιερό του Δεσποτικού, το οποίο λειτουργούσε από τον 7ο αι. π. Χ έως και τα Ρωμαϊκά χρόνια.
Το Δεσποτικό μάλλον ταυτίζεται με την αρχαία Πρεπέσινθο που την αναφέρουν ο Πλίνιος και ο Στράβων. Το νησί ερημώθηκε τον 17ο αιώνα εξαιτίας πειρατικών επιδρομών και σήμερα είναι ακατοίκητο.

Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου