Ν. ΗΛΕΙΑΣ
Το Ιερό της Ολυμπίας απλώνεται στους πρόποδες του λόφου του Κρονίου, ανάμεσα στον Αλφειό και τον παραπόταμό του Κλαδέο. Οι απαρχές της λατρείας στην Ολυμπία χάνονται στους αιώνες. Ενδείξεις που έχουμε στην περιοχή για την άσκηση λατρείας στην περιοχή προέρχονται από την μυκηναϊκή εποχή, κατά την οποία λατρευόταν ο Πέλοπας και η Ιπποδάμεια, ενώ ακόμη παλιότερα πρέπει να λατρεύονταν εδώ ο Κρόνος, η Ρέα, η Ειλείθυια, η Θέμιδα και ο Ιδαίος Ηρακλής. Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., το Ιερό αποκτά την οριστική μορφή του, η οποία υφίσταται παρεμβάσεις και τροποποιήσεις κατά τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια.Γυμνάσιο: Ορθογώνιο κτίσμα με εσωτερική αυλή και στοές στις τέσσερις πλευρές. Κτίσθηκε τον 2ο αι. π.Χ. και λόγω του μεγέθους του κτίσματος, εδώ λάμβαναν χώρα οι προπονήσεις των αθλητών σε αγωνίσματα που απαιτούσαν χώρο, όπως το ακόντιο, ο δρόμος και ο δίσκος.
Παλαίστρα: Τον 3ο αι. π.Χ. οικοδομείται για τις ανάγκες προπόνησης των αθλητών στην πάλη, το άλμα και την πυγμή. Τετράγωνο κτίσμα με εσωτερική αυλή, διέθετε δωμάτια για αποδυτήρια, λουτρά, ελαιοθέσιον, κονιστήριο κ.α.
Θεηκολεών: Βόρεια του εργαστηρίου κτίζεται ο Θεηκολεών, που χρησίμευε για την διαμονή των θεηκόλων, ιερέων της Ολυμπίας. Στα ρωμαϊκά χρόνια δέχεται την προσθήκη αυλής και περιστυλίου.
Ηρώον: Κυκλικό κτίσμα, δυτικά του Θεηκολεώνα, με βωμό αφιερωμένο σε άγνωστο ήρωα.
Εργαστήριο του Φειδία: Βρίσκεται δυτικά του ναού και χτίστηκε ειδικά για τις ανάγκες της κατασκευής του αγάλματος. Είναι ορθογώνιο μακρόστενο κτήριο με δύο εσωτερικές κιονοστοιχίες. Από το χώρο του σώζονται εργαλεία και πήλινες μήτρες. Με την εγκατάσταση χριστιανικού οικισμού στην Ολυμπία, το εργαστήριο διαμορφώνεται σε χριστιανική βασιλική, τον 5ο αι μ.Χ.
Λουτρά - Θέρμες: Τον 5ο αι π.Χ. κτίζονται κοντά στον Κλαδέο Λουτρά, τα οποία το 100 π.Χ. εφοδιάζονται με υπόκαυστα. Κοντά σ΄αυτά κτίζονται οι Δυτικές Θέρμες. Τα δάπεδά τους διακοσμούνται με υπέροχα ψηφιδωτά.
Λεωνιδαίο: Ο αρχιτέκτων Λεωνίδας από τη Νάξο δωρίζει το 330 π.Χ. το κτίσμα αυτό, το οποίο διέθετε δωμάτια και στις τέσσερις πλευρές, τα οποία έβλεπαν σε εσωτερική περίστυλη αυλή και προορίζονταν για τη φιλοξενία επισήμων και επισκεπτών. Στα ρωμαϊκά χρόνια έγινε η κατοικία των Ρωμαίων αξιωματούχων.
Ρωμαϊκά Λουτρά: Είναι τα λουτρά νότια του ναού του Διός και οι ΝΔ Θέρμες του Λεωνιδαίου. Τα δάπεδά τους κοσμούσαν ψηφιδωτά.
Βουλευτήριο: Άρχισε να κτίζεται τον 6ο αι και αποπερατώθηκε τον 4ο αι π. Χ., για να στεγάσει την έδρα της Ολυμπιακής Βουλής . Ορθογώνιο κτίσμα, με αψιδωτή την μία πλευρά. Τον 5ο αι. συμπληρώνεται με ένα δεύτερο, όμοιο προς το πρώτο, κτίσμα και συνδέεται μ΄αυτό με ένα τετράγωνο κτίσμα και μία ιωνική στοά ανατολικά. Εκεί βρισκόταν το άγαλμα και ο βωμός του Ορκίου Διός.
Ναός του Διός: Τον 5ο αι. ανεγείρεται στο κέντρο της Άλτης ο γιγάντιος ναός του Δία (470-456 π.Χ.). Έργο του Λίβωνα, θεωρείται ο «κανών» της δωρικής ναοδομίας. Δωρικός, περίπτερος ναός, με έξι κίονες στις στενές πλευρές και δέκα τρεις στις μακρές. Η ανατολική εναέτια σύνθεση παρίστανε τον αγώνα αρματοδρομίας Οινομάου και Πέλοπα και η δυτική τη σύγκρουση Λαπιθών και Κενταύρων. Οι μετόπες είχαν ως θέμα τους άθλους του Ηρακλή. Ο σηκός φιλοξενούσε το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία, ύψους 12 μ. περίπου. Ο Δίας καθόταν σε μαρμάρινο θρόνο, πάνω στον οποίο σκαλίζονται μυθολογικές παραστάσεις και φέρει στο κεφάλι κλαδί ελιάς. Στο δεξί χέρι κρατά μία Νίκη και στο αριστερό σκήπτρο με αετό. Με το κλείσιμο του Ιερού, το άγαλμα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και καταστράφηκε ολοσχερώς στη μεγάλη πυρκαγιά του Ιπποδρόμου, το 475 μ.Χ. Μία επίχρυση Νίκη, έργο του Παιωνίου, τοποθετείται ως κεντρικό ακρωτήριο του ναού κι εκατέρωθεν αυτής στήνονται δύο επίχρυσοι λέβητες, ως πλάγια ακρωτήρια.
Στοά της Ηχούς ή Επτάηχος: κτίζεται λίγο μετά το 350 π.Χ., κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της Άλτης, χωρίζοντάς τη από το Στάδιο. Η ευθυντηρία και οι βαθμίδες είναι μαρμάρινες. Ονομαζόταν και ποικίλη στοά, επειδή το εσωτερικό της κοσμούσαν ζωγραφικοί πίνακες. Είχε δύο κιονοστοιχίες , την εξωτερική δωρικού ρυθμού και την εσωτερική, ίσως κορινθιακού.
Κρύπτη : Μνημειακή είσοδος του Σταδίου, του 3 ου αι. π. Χ. Πρόκειται για στενό αψιδωτό διάδρομο, με πύλη με κορινθιακούς κίονες.
Στάδιο: Το στάδιο που επισκέπτεται σήμερα κανείς είναι το τρίτο κατά σειρά και χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ. Το αρχαϊκό Στάδιο (Στάδιο Ι) εκτεινόταν κατά μήκος του εξώστη των Θησαυρών, απλό, χωρίς κανονικά πρανή. Στα τέλη του 6ου αι π.Χ. μετατοπίζεται ανατολικότερα και διαμορφώνονται τα πρανή (Στάδιο ΙΙ). Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. το στάδιο μετατοπίζεται ακόμη ανατολικότερα (Στάδιο ΙΙΙ). Τον 4ο αι. π.Χ. χτίζεται η Στοά της Ηχούς, η οποία διαχωρίζει πλέον οριστικά το Στάδιο από το Ιερό. Δεν απέκτησε ποτέ λίθινα καθίσματα, παρά μόνο για λίγα τιμώμενα πρόσωπα, καθώς και την λίθινη εξέδρα των Ελλανοδικών.
Ιππόδρομος: Δεν έχει ανασκαφεί και πιθανώς ένα τμήμα του να έχει παρασυρθεί από τα νερά του Αλφειού. Ο «δρόμος» ήταν ελλειψοειδής και πρέπει να είχε μήκος 600 μ. και πλάτος 200 μ.
Ζάνες: Κατά μήκος του αναλημματικού τοίχου του ανδήρου των Θησαυρών υπάρχει σειρά από 16 βάσεις χάλκινων αγαλμάτων, αφιερωμένων στο Δία, οι Ζάνες (πληθυντικός της λέξης «Ζευς»). Ήταν κατασκευασμένα από χρήματα, συγκεντρωμένα από πρόστιμα που επιβάλλονταν στις πόλεις ή τους αθλητές, που είχαν παραβεί τους κανόνες των Αγώνων.
Μητρώο: Δωρικός περίπτερος ναός, αφιερωμένος στην Κυβέλη, κτισμένος μπροστά στον εξώστη των Θησαυρών, δωρικός, περίπτερος, την εποχή του Αυγούστου χρησιμοποιήθηκε για τη λατρεία Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
Θησαυροί: Στα νότια πρανή του Κρονίου, μπροστά σε ένα κρηπίδωμα από πωρόλιθο, το οποίο συγκρατούσε τα χώματα του λόφου, ήταν κτισμένοι οι θησαυροί, μικρά ναόσχημα οικοδομήματα, αφιερώματα ελληνικών πόλεων και αποικιών στην Ολυμπία. Ο Παυσανίας αναφέρει την ύπαρξη δέκα θησαυρών, όμως τα ερείπια υποδηλώνουν την ύπαρξη δώδεκα, εκ των οποίων οι πέντε ταυτίζονται με βεβαιότητα με αυτούς των Σικυωνίων, των Σελινουντίων, των Μεταποντίων, των Μεγαρέων και των Γελώων.
Νυμφαίο: Υδραγωγείο ημικυκλικού σχήματος, το οποίο στα δύο άκρα του είχε δύο κυκλικούς μικρούς ναούς. Η τοιχοποιία, πιθανότατα διώροφη, είχε επενδυθεί με πολύχρωμα μάρμαρα. Μέσα στις κόγχες που διαμορφώνονταν ήταν τοποθετημένοι ανδριάντες ρωμαϊκών οίκων. Το νερό της πηγής κατέληγε σε δύο δεξαμενές, μία υψηλότερη ημικυκλική και μία χαμηλότερη ορθογώνια και από εκεί διοχετευόταν με ένα δίκτυο αγωγών στο Ιερό.
Προϊστορικό κτήριο: Σώζεται η θεμελίωση μεσοελλαδικού αψιδωτού κτηρίου (2000-1600 π.Χ.).
Ηραίο: Ναός δωρικού ρυθμού με 6 κίονες στις στενές και 16 στις μακρές πλευρές. Κτίστηκε τον 7 αι. π.Χ. και φιλοξενούσε τα αγάλματα του Δία και της Ήρας, καθισμένα σε θρόνο. Οι κίονές του, αρχικά ξύλινοι, αντικαταστάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων με λίθινους, προσφέροντάς μας έτσι πολύτιμες πληροφορίες για την εξέλιξη του ρυθμού στον χρόνο. Εκεί βρισκόταν και το περίφημο άγαλμα του Ερμή, που κρατά το μικρό Διόνυσο, έργο του Πραξιτέλη. Την κορυφή των αετωμάτων επέστεφε πήλινο δισκοειδές ακρωτήριο.
Βωμός της Ήρας: Βρίσκεται μπροστά στο ναό της Ήρας.
Βωμός του Δία: Διαμορφώθηκε από την τέφρα των θυσιών και της εστίας του Πρυτανείου, ΝΑ του ναού της Ήρας. Καταστράφηκε από τις βροχές μετά την διακοπή της λειτουργίας του Ιερού.
Πελόπιο: Κενοτάφιο αφιερωμένο στον Πέλοπα. Πρόκειται για γήλοφο που δημιουργήθηκε κατά τη μυκηναϊκή εποχή, αρχικά με κυκλοτερή περίβολο, ο οποίος αργότερα αντικαταστάθηκε τον 5ο αι. με άλλον, μνημειακότερο.
Φιλιππείο: Κυκλικό περίπτερο κτίσμα. Η οικοδόμησή του άρχισε από τον Φίλιππο Β΄, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και τελείωσε από το Μέγα Αλέξανδρο. Περιβαλλόταν από ιωνική κιονοστοιχία. Στο εσωτερικό του υπήρχαν χρυσελεφάντινα αγάλματα της μακεδονικής δυναστείας, έργα του φημισμένου γλύπτη Λεωχάρους.
Πρυτανείο: Τετράγωνο κτήριο, η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε στον 5ο αι π.Χ., με διάφορες οικοδομικές φάσεις στη συνέχεια. Αποτελούσε την έδρα τον Πρυτάνεων. Εκεί υπήρχε ιερή εστία με το άσβεστο πυρ. Στη βόρεια πλευρά του γινόταν η σίτιση πρυτάνεων και Ολυμπιονικών κατά την διάρκεια των αγώνων.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου
