Το νησί απέχει 40 χλμ. από τις θρακικές ακτές και κατέχει στρατηγική θέση στο θαλάσσιο δρόμο προς τα Δαρδανέλλια.
Στο Μικρό Βουνί έχουν εντοπισθεί οικιστικά κατάλοιπα από την τελική νεολιθική έως τα τέλη της μέσης εποχής του Χαλκού (3500 - 1600 π. Χ.). Κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού εμφανίζεται ο τύπος του τριμερούς μακρόστενου σπιτιού με το τελευταίο δωμάτιο αψιδωτό. Ανάμεσα στα πλούσια κινητά ευρήματα (διακοσμημένη κεραμική, ανθρωπόμορφα αγγεία, ειδώλια, λίθινα και οστέινα εργαλεία), μινωικές σφραγίδες που δηλώνουν άμεσες επαφές και εμπορικές σχέσεις με την Κρήτη. Προελληνικά ίχνη στη λατρεία και τη γλώσσα διατη¬ρήθηκαν έως τον 1ο αι. π. Χ.
Γύρω στο 700 π. Χ. Αιολείς άποικοι, ίσως από τη Λέσβο ή την Τρωάδα, ίδρυσαν στη ΒΔ. ακτή την πόλη (περιοχή Παλαιόπολης) και δυτικότερα το περίφημο ιερό των Μεγάλων Θεών (6 χλμ. από την Καμαριώτισσα). Στην Παλαιόπολη διατηρείται αναλημματικό κυκλώπειο τείχος και βρέθηκε κεραμική της ύστερης εποχής του Χαλκού (15ος - 10ος αι. π. Χ.). Σε ύψωμα ανατολικά της αρχαίας πόλης έχει ερευνηθεί οικισμός της πρώιμης εποχής του Χαλκού (3 η χιλιετία π. Χ.).
Στην ακρόπολη σώζονται ισχυρά τείχη αρχαϊκών και ελληνιστικών χρόνων δυτικότερα, κοντά στο ξενοδοχείο «Ξενία», πλούσιες αρχαϊκές ταφές. Το νησί λεηλατήθηκε από πειρατές το 84 π. Χ. και η πόλη καταστράφηκε από σεισμό τον 1 ο αι. μ.Χ.
Στον αρχαιολογικό χώρο της Παλαιάπολης, διασώζονται σε ερείπια λατρευτικά και δημόσια κτίρια του συγκροτήματος που αφορούσε στη λατρεία των Μεγάλων Θεών και στην τέλεση των Καβείριων Μυστηρίων.
Οι πρώτες ανασκαφές στον Ιερό Χώρο, χρονολογούνται από το 1863. Τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά λείψανα είναι το Ανάκτορο με την Ιερή Οικία, το Αρσινόειο σε σχήμα Ροτόντας, το Τέμενος, το Ιερό, το Θέατρο, το Θυσιαστήριο, ο Οίκος των Αφιερωμάτων, η Στοά, η Κρήνη της Νίκης, το Νεκροταφείο, το κτίριο των βασιλέων Φιλίππου Γ΄ και Αλεξάνδρου Δ΄ και το Πρόπυλο του Πτολεμαίου Β΄.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο εκτίθενται πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, τμήματα του γλυπτού διακόσμου και επιγραφές από τα κτίρια του ιερού, καθώς και διάφορες κατηγορίες ευρημάτων από τους αρχαιολογικούς χώρους και τα νεκροταφεία του νησιού. Θεμέλια παλαιοχριστιανικής βασιλικής δίπλα στο αρχαίο λιμάνι, στο χώρο όπου, κατά την παράδοση, αποβιβάστηκε ο απόστολος Παύλος ερχόμενος από την Τροία.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου