Σε θέση εξαιρετικά στρατηγική για τον έλεγχο των στενών του Ελλησπόντου και τη ναυσιπλοΐα, η Λήμνος αποτελεί σημαντικό κέντρο του πολιτισμού του βορειοανατολικού Αιγαίου, που άνθησε κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού (3200 - 2000 π.Χ.). Η Πολιόχνη, παραθαλάσσιος τειχισμένος οικισμός της πρώιμης εποχής του Χαλκού (3 η χιλιετία π.Χ.), απέναντι από την Τροία, θεωρείται η πρώτη πόλη της Ευρώπης. Ο οικισμός διέθετε νησίδες οικιών με αποχετευτικό δίκτυο, πλακόστρωτους δρόμους με δημόσια πηγάδια και κτίρια δημόσιου χαρακτήρα, όπως το «βουλευτήριο» και τη «σιταποθήκη» Τα ευρήματα μαρτυρούν ένα σημαντικό μεταλλουργικό κέντρο που ανέπτυξε πρωτοπόρο τεχνολογία στον τομέα αυτό και συμφωνούν με τη μυθολογική ιστορία της Λήμνου, όπου είχε το εργαστήριο του ο χαλκουργός θεός Ήφαιστος και όπου λατρεύονταν οι Κάβειροι, θεότητες συνδεδεμένες με τη μεταλλοτεχνία και τη ναυσιπλοΐα. Η πόλη καταστράφηκε πιθανόν από σεισμό στο τέλος της 3 ης χιλιετίας και εγκαταλείφθηκε. Ξανακατοικήθηκε σποραδικά κατά τη 2 η χιλιετία π.Χ.
Στο Κουκονήσι, μικρή νησίδα στον κόλπο του Μούδρου, εντοπίστηκε οικισμός, σύγχρονος με τις φάσεις ακμής της Πολιόχνης. Κατοικήθηκε έως τη μυκηναϊκή εποχή (1400 - 1100 π.Χ.). Στη Μύρινα οικιστικά λείψανα της πρώιμης εποχής του Χαλκού (3 η χιλιετία π.Χ.). Γύρω στα τέλη της 2 ης χιλιετίας π.Χ. Τυρρηνοί έφτασαν στο νησί, για να το εγκαταλείψουν γύρω στο 510 π.Χ., όταν αυτό καταλήφθηκε από τον Αθηναίο στρατηγό Μιλτιάδη. Από το 493 π.Χ. εγκαθίστανται οριστικά εδώ Αθηναίοι κληρούχοι. Η Ηφαιστία (περιοχή Κοντοπουλίου) ιδρύθηκε από Πελασγούς και άκμασε κατά τον 6 ο και 5 ο αι. π.Χ. Στην κορυφή του λόφου της πόλης υπάρχουν λείψανα αρχαϊκού ιερού της Μεγάλης Θεάς (μέσα 7 ου αι. π.Χ.). Ανασκάφηκαν επίσης λουτρά, ανάκτορο και θέατρο ελληνιστικών χρόνων. Στο ακρωτήριο Χλόη, σκαρφαλωμένο σε απότομη πλαγιά προς τη θάλασσα, αποκαλύφθηκε ιερό των Καβείρων, δαιμόνων της φωτιάς και της θάλασσας, η αρχή της μυστηριακής λατρείας των οποίων χρονολογείται στα τέλη του 8 ου αι. π.Χ. Ανασκάφηκε και αρχαϊκό τελεστήριο για τις τελετές μύησης (γύρω στο 700 π.Χ., καταστράφηκε στα τέλη 6 ου αι. π.Χ.). Το ιερό αναπτύσσεται σε δύο άνδηρα και άκμασε μέχρι τα τέλη των ελληνιστικών χρόνων. Κοντά στο ιερό των Καβείρων, υπολείμματα παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Κοντά στο χωριό Ρεπανίδι, στη θέση Ανυπάτης, ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής κοντά σε μεταβυζαντινή εκκλησία. Στον Αυλώνα Μύρινας αποκαλύφθηκε ιερό Αρτέμιδος με αψιδωτό κτίριο και δωμάτια γύρω από αυλή (6 ος αι. π.Χ. έως ελληνιστικοί χρόνοι). Είναι επισκέψιμο στην αυλή του ξενοδοχείου «Porto Palace». Στο λόφο του Κάστρου σώζονται λείψανα του λεγόμενου «πελασγικού τείχους». Στην έξοδο της πόλης προς τον Μούδρο βρέθηκε μεγαρόσχημος ναός της χθόνιας Αφροδίτης μαζί με τάφους (2 ος αι. π.Χ. - 2 ος αι. μ.Χ.). Στη ρωμαϊκή εποχή χρονολογούνται οι λιμενικές εγκαταστάσεις και το αποχετευτικό σύστημα της πόλης.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μύρινας εκτίθενται ευρήματα των ανασκαφών στην Πολιόχνη, το Καβείριο και την Ηφαιστία.
Αρχαϊκοί οικισμοί ερευνήθηκαν στο Κουκονήσι και το Μικρό Καστέλι. Θέσεις κλασικών και ελληνιστικών χρόνων έχουν εντοπισθεί σε πολλά σημεία του νησιού (Προγόμυλος, Γομάτι, Παναγιά, Κώμη, Καλλιόπη, Παραχήρι, Μικρό Καστέλι, Πορτιανό, Διαπόρι, Κότσινας, Μόσυχλος, Ρεπανίδι, Μούδρος, Ρουσοπούλι, Βελανίδια).
Πηγή: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΙΓΑΙΟΥ
yen.gr