Επιφανειακές έρευνες εντόπισαν προϊστορικές, ελληνιστικές και ρωμαϊκές θέσεις σε διάφορα σημεία του νησιού Γυαλί απέναντι από τη Νίσυρο, ανάμεσα στις οποίες σημαντική θέση κατέχουν τα λατομεία οψιανού στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού.
Η κατοίκηση του Γυαλιού ανάγεται στα Nεολιθικά χρόνια (Nεότερη Nεολιθική περίοδος, 4500-3200 π. Χ.), όπως συμπεραίνεται από τον οικισμό και το νεκροταφείο στο νοτιοδυτικό τμήμα του. Η ανασκαφή του χώρου αποκάλυψε σύνολο τοίχων και αψιδωτό κτήριο στην κορυφή λόφου. Το νεκροταφείο αποτελείται από λαξευμένους στο φυσικό πέτρωμα ορθογώνιους τάφους. Νεολιθική κεραμική και απολεπίσματα οψιανών συλλέχθηκαν σε διάφορες θέσεις σε όλο το νησί. Στο Γυαλί φαίνεται ότι υπήρχε μια ανθηρή νεολιθική κοινότητα, μάλλον εποχικής εγκατάστασης, που δεν είχε σχέση με την κατεργασία και το εμπόριο του ντόπιου οψιανού, αφενός επειδή ήταν προσανατολισμένη σε άλλες μορφές οικονομίας (κτηνοτροφία, γεωργία, ψάρεμα) και αφετέρου επειδή το ντόπιο υλικό ήταν ακατάλληλο λόγω της ανομοιογένειάς του, σε αντίθεση με τον άψογο ποιοτικά οψιανό της Μήλου.
Η κατοίκηση της νησίδας συνεχίστηκε στους ιστορικούς χρόνους και το Γυαλί ακολούθησε τις τύχες της Νισύρου. Πιθανόν ταυτίζεται με την Κισηρούσα που αναφέρει ο Πλίνιος, η οποία βρισκόταν απέναντι από το ακρωτήριο της Κνίδου. Στη θέση Κάστρο, στη βόρεια πλευρά του νοτιοδυτικού τμήματος του νησιού, εντοπίστηκαν υπολείμματα οχύρωσης της Ελληνιστικής περιόδου και δεξαμενή. Πλήθος οστράκων ελληνιστικών αγγείων στο βορειοανατολικό τμήμα και αναλημματικός τοίχος μαρτυρούν την κατοίκηση στο Γυαλί, ενώ στην Παλαιοχριστιανική περίοδο χρονολογείται τάφος στην ίδια περιοχή.
Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου